Komunisti streljali američke spasioce

ČAČAK - Usled učestalih preleta savezničkih aviona preko Srbije tokom 1944, povećavao se broj onih koje su Nemci obarali, a - iako su najveći broj avijatičara dočekivali i spasavali ravnogorci - bilo je, nažalost, i situacija kada su ginuli pri obrušavanju ili padali u ruke okupatora.

Tačan broj nastradalih američkih pilota, koji su sahranjeni u čačanskom, dragačevskom i takovskom srezu, nije poznat, ali postoje dokumenti koji potvrđuju da je ovakvih slučajeva bilo.

U svojim sećanjima iz rata, već pominjani poručnik Zvonko Vučković, komandant Prvog ravnogorskog korpusa, zapisao je kako se u leto 1944. jedan avion srušio nedaleko od Čačka.

- Iz letelice je, pre pada, iskočilo deset avijatičara: jedan u Vraniće, dva u Milićevce, dva u Gornju Trepču, dva u Ostru, jedan u Vujetince i dva u srez Gružanski. Svi su bili spaseni i stavljeni pod zaštitu ravnogoraca. Jedini poginuli, koji je bio ostao u avionu, sahranjen je kasnije, u Rakovi - posvedočio je Vučković.

Da li se radi o pilotu Tomasu R. Lovetu Stafu, koji je sahranjen negde u blizini Čačka - o čemu svedoči fotografija sa njegove sahrane koju "Novosti" ekskluzivno objavljuju - još nije utvrđeno. Pretpostavka je i da se na fotografiji, pored sveštenika koji su čitali opelo, nalaze ravnogorci iz Dragačeva, pa je moguće da je ovaj pilot sahranjen u nekom od dragačevskih sela.

Jer u evakuaciji avijatičara, značajnu ulogu imali su upravo Dragačevci, koji su, čak - zbog opasnosti da Nemci zauzmu aerodrom u Pranjanima - u leto 1944. pravili rezervnu poletno-sletnu stazu, ispod samog Čemerna. Na kraju, u akcijama spasavanja savezničkih pilota mnogi četnici iz ovog kraja poginuli su od okupatorskih metaka, a veliki broj ljudi sa ove terirotije, koji su učestvovali u ovoj misiji, stradao je po dolasku komunista. Listom su streljani, na najsuroviji način.

Inače, Međunarodni istorijski arhiv u Čačku čuva i dokument iz novembra 1945, koji takođe svedoči o tome da su na ovoj teritoriji sahranjivani američki piloti. Naime, na sednici gradskog Narodnog odbora za Čačak rešeno je da se podigne spomenik američkom avijatičaru, poručniku Morisu Blaku, koji je bio sahranjen u gradskom parku. Obeležje je, navodno, trebalo da bude otkriveno 15. novembra iste godine, te da se o tome obavesti Ambasada SAD u Beogradu, ali od ovog događaja, ipak, nije bilo ništa. Jednostavno, kao da je zavladala nekakva zavera ćutanja, pa ni danas nije poznato da li posmrtni ostaci ovog pilota još počivaju u gradskom parku grada na Moravi ili su negde preseljeni.

ZAHVALNOST I DONACIJA

PROSTOR na Galovića brdu, koje je poslužio avijatičarima kao pista, kasnije je nazvan "Aerodrom slobode i ratnog savezništva SAD i trupa generala Draže Mihailovića". Danas je to obična poljana, koja se od drugih jedino razlikuje po tabli koju su ovde - pre nekoliko godina, u znak zahvalnosti - postavili preživeli američki avijatičari. Ipak, da Amerikanci nisu zaboravili velikodušnost Pranjanaca, svedoči i činjenica da je Ambasada SAD u Beogradu nedavno donirala 700.000 dolara za rekonstrukciju ovdašnje seoske škole.