Od heroja do izdajnika

SIROČE. Imigrant. Sakupljač starog gvožđa. Milijarder. Kolaboracionist. Član pokreta otpora. Jednima zločinac, drugima heroj... Josef Joanovici bio je sve to, i još mnogo više. Ovo je njegova priča.

Ovim rečima najavljivan je i opisivan strip "Bilo jednom u Francuskoj" - kod nas objavljen u izdanju "Lokomotive", priča o jednom čoveku (među mnogima) ali i o (mnogim) sistema, kriminalnim ili političkim odnosno državnim... Pripovest o Josefu Joanoviciju, koji je kao bespomoćno siroče i rumunski imigrant bez ičega došao u Francusku, i u turbulentnim vremenima prešao put od sakupljača starog gvožđa do "kralja metala" i moćnog francuskog milijardera, ali i heroja pokreta otpora.

Ovu istinitu priču, sa obiljem biografskih podataka o toj stvarnoj ličnosti, rumunskom jevreju, koji se u okupiranoj Francuskoj svim snagama bori za goli život, i malo više od toga, u scenario je pretočio Fabijan Niri - koji je istorijski autentičnom materijalu i likovima pristupio sa bespoštednom, često brutalnom ironijom i cinizmom. Burni životni put Joanovicija - sve do neminovnog njegovog pada, potom je u slike, odnosno u grafički roman uobličila ruka Silven Vale.

Strip je do te mere dokumentovan a pristup mnoštvu događaja i likova dokumentaristički, da se praktično može čitati i kao reportaža. Istovremeno, daje podosta pojednostavljen, ali i jasan i precizan prikaz mehanizma nastanka organizovanog kriminala, u krizna vremena koja predstavljaju savršenu scenu za uspon oportunista. Samom junaku, u tom životnom usponu su umnogome pomogle urođena hladnokrvnost, proračunatost i snalažljivost, te nagon za preživljavanjem, ali i zabrana prodavanja metala Nemačkoj nakon Prvog svetskog rata. Pomenutu zabranu Joanovici je zaobišao uz pomoć starih dobrih mita i korupcije, dok je tokom Drugog svetskog rata istovremeno sarađivao i sa Gestapoom i sa francuskim pokretom otpora.

Štivo poučno za one sklone romansiranim biografijama, istorijskim poukama i pričama, za čitaoce koji vole da istoriju sagledavaju i tumače sa naknadnom pameću, "Bilo jednom u Francuskoj" za junaka ima - iako opskurnu, jednu od možda najfascinantnijih ličnosti svog doba. Ova storija o čoveku, pojedincu koji prosto - nastoji da preživi, uz svest o tome koliko je vreme sa kojim se nosi teško i koliko je u njemu moral nestalna kategorija, istovremeno je i priča o herojima i kolaboracionistima, te o tankim granicama (ili čak znaku jednakosti) između njih. Autori prepuštaju čitaocu da sam odabere, gde bi svrstao Joanovicija kao po mnogo čemu kontroverznu ličnost, među izdajnike ili heroje, upravljače ili podanike, odnosno među one koji povlače konce ili među - marionete.