Arhitektura bez arhitekata

DANAS se arhitekturom u Srbiji bave svi. Porodične kuće grade u sopstvenoj režiji budući vlasnici po laičkoj zamisli, velike zgrade realizuju priučeni zidari prema lošim idejama neukih investitora. Postoje primeri gde država preuzima ulogu investitora i gradi stambena naselja, kao što je bilo podizanje nehumanog bloka Stepa Stepanović, na mestu nekadašnje kasarne u Beogradu. Kruna “arhitekture bez arhitekata” je izgradnja velikih urbanističkih kompleksa, poput planiranog “grada budućnosti” na Makišu prema viziji neukog i nestručnog laika - domaćeg investitora, ili razvoj istorijski značajnog Beograda na vodi u srcu prestonice, za šta je inicijativu i podršku dao sam državni vrh.

Već decenijama, u Srbiji se sprovodi izgradnja bez saglasnosti strukovnih arhitektonskih institucija. I pored činjenice da je u Srbiji proteklih godina legalizovano više od 100.000 objekata a da je u procesu ozakonjenja doneto više od 800.000 rešenja građevinskih inspektora, proces protivzakonite izgradnje daleko je od stanja da bude zaustavljen. Naprotiv, ozakonjenje bespravno podignutih objekata daje vetar u leđa svima koji veruju da će ovakva situacija i dalje da ide naruku bespravnim graditeljima.

Ali, ono što zabrinjava jeste da je na delu izgradnja velikih razmera izvan dometa i kontrole struke, pod inicijativom i upravljanjem države i moćnog kapitala, često nepoznatog porekla. Arhitektonska struka je odavno nestala sa scene. Na njeno mesto su došli političari, opskurni biznismeni, inostrani špekulanti. Danas smo preplavljeni tržnim centrima, “ekskluzivnim” stambenim naseljima, najplodnije njive se pretvaraju u centre za distribuciju strane robe. Naši gradovi i dalje nemaju savremena planska dokumenta, niti imaju stručan potencijal za izradu razvojnih planova. To za nas rade neki drugi, po svom nahođenju i nekim, nama još nepoznatim interesima.

U arhitektonskoj gradnji došli smo do apsurda u kojem je čak i Srpska pravoslavna crkva, institucija koja nema nikakve veze sa arhitekturom, izuzetno aktivna na polju arhitekture i urbanizma. Sve više je primera gde crkva preuzima ulogu arhitekte, građevinskog preduzimača, izvođača, pa čak i prostornog planera, baveći se u cilju sticanja profita onim što joj nije svojstveno ni prirodno. Na svetom crkvenom zemljištu, u porti Hrama Svetog Dimitrija na Novom Beogradu, Srpska pravoslavna crkva gradi stambeno-poslovni kompleks veličine 36.000 kvadrata. Neposredno uz sam hram, gradi i poslovni objekat koji ne namerava da proda, već iznajmljuje. Da li je ovo nagoveštaj opšteg rasula urbanističkog planiranja i arhitektonske izgradnje, gde je svakom dozvoljeno da se bavi čak i onim o čemu ne zna ništa? Crkva bi danas morala da poradi na povratku svog visokog društvenog ugleda i u prioritete vrati bavljenje religijom, a ne biznisom.