Književnost danas živi u ilegali

U KNjIZI ogleda retkog kova “Povratak priči”, Marko Nedić (1943), istaknuti književni kritičar i teoretičar, dao je izuzetan pregled srpske proze poslednjih decenija prošlog i decenije i po sadašnjeg veka. Uz opštu panoramu stvaralaštva naših romansijera i pripovedača, pod lupu je posebno stavio opuse nekoliko pisaca: Voje Čolanovića, Danila Nikolića, Dragoslava Mihailovića, Slobodana Selenića, Grozdane Olujić, Mira Vuksanovića, Slavka Gordića, Miroslava Josića Višnjića, Milisava Savića, Radovana Belog Markovića, Draga Kekanovića i Miroslava Toholja.

Ovo delo, u izdanju “Akademske knjige” dobilo je naklonost čak 14 članova Velikog žirija za nagradu “Meša Selimović” za knjigu godine, pa se na rang-listi najuspešnijih našlo na trećem mestu.

* Glavna osobina srpske proze u novije vreme je, kako ističete, postojanje većeg broja poetičkih tokova, narativnih glasova i postupaka.

- To je njena značajna prednost. U njoj paralelno deluju predstavnici različitih stilskih postupaka, ponekad čak i u delima istih autora. Mnogo više nego u mirnijim vremenima na savremenu prozu utiču okolnosti spoljašnje prirode, posebno tragični događaji poslednje decenije 20. veka. S druge strane, na nju na specifičan način deluju i izazovi koje joj nameće takozvana informatička revolucija, naročito otkrivanjem novih žanrova.

* Koliko su dramatični događaji u poslednje tri decenije bili inspirativni za romansijere i pripovedače?

- Ratni događaji iz devedesetih i njihove posledice na svoj način su doprineli širenju tematskih osnova proznih ostvarenja. Posredno su delovali i na slabljenje modernističke i postmodernističke poetike u našoj književnosti, jer su se pokazali mnogo sudbonosnijim po kulturu od pojedinih poetičkih inovacija. Najvidljiviji rezultat tog uticaja bio je, i kod pojedinih poznatijih zagovornika inovacija, povratak samoj priči, njenim estetskim i semantičkim prednostima i standardnijem narativnom prosedeu.

* Zaključujete kako o umetničkoj vrednosti najnovije proze još ne postoji kritički konsenzus kakav postoji o delima generacije iz 1965. i 1968.

- Pisci koji su aktivno ušli u književnost devedesetih godina prošlog i prve decenije sadašnjeg veka bili su u prednosti nad autorima prethodnih generacija jer su baštinili njihove trajne umetničke vrednosti i postupke.

PROČITAJTE JOŠ - Nije poželjno biti čist u nečistom svetu

Oni, međutim, osim manjih izuzetaka, zasad nisu ostvarili dovoljan broj dela koja se mogu smatrati prekretničkim. Više su to individualni glasovi koji još tragaju za temom, za žanrom, za novim književnim značenjima. Najviše zbog toga još ne postoji kritički konsenzus o njima. Kada pojedini među njima objave dela koja snagom svog izraza relevantno govore o našem vremenu i u isti mah iskazuju evolutivne naloge same književnosti, sigurno će biti više kritičkih ocena o njihovom pozitivnom doprinosu savremenoj prozi.

* Već duže vreme domaća književna kritika kao da živi “u ilegali”, svedena na uski krug posvećenika?

- Nažalost, u ilegali živi i današnja književnost. I to ne samo srpska, jer je slično stanje i u ostalim kulturama malih naroda, naših suseda, pa i mnogih drugih. Velike kulture, međutim, imaju sigurnu i značajnu književnu osnovu iz ranijih vremena, a istovremeno im je obezbeđena i znatna materijalna potpora društva u različitim oblicima. Sve to ih umnogome štiti od kulturne ilegale i od umanjivanja uloge književnosti u njihovoj sredini.

PROČITAJTE JOŠ - Dr Draško Ređep: Vojvodina će uvek biti srpski sever

Kod nas je, međutim, sve to na granici opstajanja. Zato nije čudno što se književnom kritikom, pa i samim ozbiljnim književnim stvaralaštvom ovde bave isključivo posvećenici u književnost i kulturu, oni koji još veruju u značaj same književnosti i u značaj njene kritičke recepcije. Zasad su tu na prvom mestu obrazovani mladi kritičari koji su se opredelili za praćenje savremene književnosti i za povremeno tumačenje književne tradicije. Tu su i oni kritičari koji su nastavili da se aktivno bave kritikom i kad su postali profesori univerziteta ili institutski istraživači. Svih drugih je zaista malo.

* Šta mislite o tzv. voditeljskoj književnosti koja već godinama izaziva pažnju čitalaca ali i žestoka osporavanja?

- Ova književnost s jedne strane održava a možda i uvećava broj čitalaca i čitateljki u našoj sredini. Kako se u njoj uglavnom piše žanrovska književnost, i njeni čitaoci su žanrovski čitaoci, oni koji isključivo prate “svoj žanr”, a to su uglavnom ljubavni romani i neka slična lakša proza.

PROČITAJTE JOŠ - ONI SU OBELEŽILI 2017. GODINU: Kritičari "Novosti" izabrali najbolje filmove, pozorišne predstave i najupečatljivije događaje

Ona je, uz to, stilski i jezički veoma sumnjiva, i umetnički neprepoznatljiva. Zbog mnoštva takvih knjiga kod nas se i sama književnost počinje izjednačavati sa njima. U potiskivanju proverenih književnih vrednosti koje je zahvatilo našu kulturu, voditeljska književnost samo je dodatni razlog za kolektivno gubljenje vere u značaj književnosti u našem vremenu.

* S obzirom na to da možemo da čitamo ono što se najviše ceni i nagrađuje u raznim zemljama, koliko srpska proza drži korak sa svetom?

- Mislim da se kod nas, zahvaljujući pojedinim izdavačima i prevodiocima, dosta dobro prate strane književnosti. Međutim, veliko je pitanje da li naša proza treba da “drži korak sa svetom”. U vrednosnom smislu treba, ali u tematskom ne. Ona svakako osluškuje ono što se dešava u stranim književnostima, ali je za nju bolje kada ostaje samosvojna u svakom pogledu, i kada ne robuje stranim uzorima, pogotovo ne politički korektnim temama u književnosti. Ako je u prirodi same književnosti da bude humanistički i etički korektna, što znači dobra i ubedljiva, onda nikako ne sme biti politički korektna, jer politika gleda samo svoj interes i u osnovi nije naklonjena pravoj kulturi i umetnosti.

SVAKO MOŽE DA OBJAVI

* KAKO objašnjavate što je u opštoj oskudici sve više knjiga, i proznih i pesničkih, savremenih domaćih autora?

- Pisanje knjiga je jedan od mogućih odgovora na neke potrebe, uglavnom lične, mnogo manje kulturne prirode. Brojne knjige male umetničke vrednosti takođe su odraz opštih poremećenih merila u našoj sredini. Knjigu može objaviti gotovo svako ko može za to obezbediti dovoljno sredstava. A takvih i u našim teškim opštim ekonomskim prilikama, kao što se može zaključiti, ipak nije malo.