Beograd brodovima plovi kroz istoriju

SLIKALI su Beograd mnogi, od starih kartografa, akvarelista, avanturista, putnika i domaćih na ovom nesvakidašnjem mestu, u epicentru istinskog sureta Istoka i Zapada. Mnogi su na njemu kalili pera svoja i kistove, ali niko kao Momčilo Moma Antonović.

Istoričar umetnosti Dušan Milovanović, ovim je rečima otvorio minulog utorka u Galeriji 212 postavku veterana naše likovne scene i omiljenog profesora FLU. Mesto koje ga opčinjava od studentstih dana, Antonović je likovno elaborirao decenijama, prvo kroz ciklus “Beograd na Meteorima”, ali i druge radove, a do 3. aprila u galeriji u Vlajkovićevoj ulici, moći će da se vide slike nastale u poslednje tri godine, koje je odabrala Jelena Gajić i od njih sačinila postavku “Beograd na vodama”.

- Na završnoj godini Akademije, profesor Nedeljko Gvozdenović primetio je moja interesovanja i savetovao mi: “Antonoviću, uzmite autobus koji vozi do kraja grada, sagledajte Beograd sa svih strana i videćete koliko je interesantan i zanimljiv za vaše stvaralaštvo” - priseća se za “Novosti” umetnik rođen 1938. godine u Kruševcu. - Jednom me je lično poveo na Vidikovac da posmatramo. Mnogo godina kasnije bio sam u Tesaliji i otkrio Meteore. Taj utisak sam nekako složio sa svojim nekim “trapavim idejama” i 20 godina radio Beograd uzdizanja.

Ljubav prema građevinama, kućama i ostalim arhitektonskim zdanjima, koja je vidljiva i u ciklusu “Kuće nepoznatih vlasnika” (“to su one opustošene, koje sam viđao od Vranja, Leskovca, Zaječara, Užica, do Crvenke kod Sombora“), poneo je, kaže, iz Kraljeva u kome je odrastao:

- Moj deda, nesrećnik, koji je bio sveštenik u Mačkovcu, odnosno Belim vodama, održao je opelo stricu, majoru Jugoslovenske vojske u otadžbini, koji je umro u Modriči i zbog toga su ga oslobodioci, u noći između 11. i 12. novembra 1945. izveli iz crkve i streljali, bez suđenja, a naša porodica u Kruševcu počela da se raspada - nastavlja umetnik. - Mene su odvojili od majke i sestre i poslali me kod oca koji je otišao u Kraljevo, gde su zbog masovnog streljanja tokom rata imali manjak sudija i advokata.

U Kraljevu je, 1957. godine, održao i prvu samostalnu izložbu, pre odlaska u Beograd na Akademiju. Zvala se “Crveni krovovi grada Kraljeva”.

- Stanovao sam na uzvišici, u Ulici cara Lazara i odozgo posmatrao tu posebnu arhitektonsko-urbanističku celinu: kružni deo gde je spomenik, prema kome se slivaju sve ulice. Tu sam imao i naročito dobre, predratne profesore, među kojima je bio i Čedomir Pavlović. On me vodio u prirodu da zajedno slikamo pored Ibra.

Od građevina se na Antonovićevim delima izdvajaju crkve, a u ovom poslednjem ciklusu posebno Ružica, odnosno Sveta Petka, Saborna crkva i Hram Svetog Save, koga slikar zove Hram pravednika:

- Taj moj deda sveštenik, koji je inače krstio Dobricu Ćosića 1921. godine, rekao je: “Dođite u crkve da učite” - objašnjava Antonović. - Smatrao je da u katoličkim crkvama, za razliku od naših, ne može da se pronađe istorija. Tamo su samo klupe i služi se misa, a napolju su neke skulpture, dok se kroz naše freske uči istorija.

Neposredni povod da razvija temu o vezi Beograda i njegovih voda, ne samo Save i Dunava, već i onih podzemnih i brojnih česama, bio je dramatičan: poplava u kojoj je najviše stradao Obrenovac. Kao mnogi Beograđani, i on i supruga pružili su utočište onima koji su bežali pred neobuzdanom vodom.

- Kada sam sagledao to čudo koje se desilo, počeo sam da razmišljam o tome otkud onaj ogromni Dunav koji izvire u Švarcvaldu i prolazi kroz toliko zemalja, da se baš ovde kod Ušća sreće sa Savom, koja je došla iz Slovenije i sada ide kroz tri države. To je neki neverovatan sadržaj, pa i reka Sava ima ime koje je i muškog i ženskog roda.

Neposredno pre poplava sedeo je, kaže, u jednoj kafani kod Ušća i gledao brodove i čamce:

- Kalemegdan se tada pojavio kao simbol broda, njegov pramac, sa Meštrovićevim “Pobednikom” i Sabornom crkvom, krovovima kuća različitih oblika i u daljini Beograđankom kako stoji kao odžak parobroda. Ceo Beograd počeo je da mi liči na brod, kome je kormilar Hram Svetog Save. Onda sam se vratio na istorijat Beograda i setio se da je 48 puta bio osvajan, da tu niko nije ostao dugo, do vremena despota Stefana Lazarevića. I na starim crtežima, Kanic i ostali su Beograd crtali sa lađama koje ulaze - priča Antonović, čija bi platna, na kojima plovi brod Beograd po svojim vodama, trebalo na jesen da vidi i nemačka publika, na izložbama u Berlinu i Minhenu.

ANONIMUSI IZ KUHINjE

Aktuelnoj Antonovićevoj izložbi slika prethodile su tri izložbe crteža, pod zajedničkim imenom “Pohvale anonimusima” - u Opštini Vračar, Grafičkom kolektivu i Zavodu za proučavanje kulturnog razvitka.

- Kada god sam išao u ambulantu, čekajući da dođem na red, jer zakažu u deset pa me prime u dva, sve one ljude, nestrpljive, željne života, posmatrao sam i napravio 128 njihovih crteža. Ti crteži su nastali kao moje bekstvo od ovih slika, taloženja boje. Otišao sam malo u grotesku baveći se pojedinačnim karakterima nepoznatih. Radio sam ih na kuhinjskom stolu, kada žena ode da spava.