Naša uvek otvorena knjiga

SVE reči koje su Srbi do tada najčešće izgovarali, Vuk Karadžić pre tačno dva veka sabrao je u jednu knjigu - "Srpski rječnik istolkovan njemačkim i latinskim riječima" (Beč, Štamparija Jermenskog manastira, 1818).

Bio je to naš prvi rečnik, ne samo leksikografsko delo, već i "enciklopedija narodnog života", jedan od najvažnijih koraka u borbi za srpski jezik. Nijedno drugo delo, kako je svojevremeno ocenio akademik Pavle Ivić, nije predstavljalo takvu prekretnicu i temelj srpske kulture.

Sastavljanju rečnika narodnog srpskog govora Vuk je pristupio kao dvadesetosmogodišnjak, 1815. godine, na preporuku slaviste i dvorskog bibliotekara Jerneja Kopitara koji je srpskom reformatoru pomogao u prevodu odrednica na latinski i nemački. "Rječnik" sadrži 26.270 reči a drugo izdanje štampano 1852. godine, takođe u Beču, imalo je 47.500 reči.

- Mogu slobodno kazati za ove riječi, što su ovđe skupljene, da su sve u narodu poznate, i da se ovako izgovaraju kao što su ovđe zapisane - zapisao je Vuk u predgovoru prvog izdanja "Rečnika".

PROČITAJTE JOŠ - Vuk Karadžić bio gradonačelnik Beograda

Najobimniji posao prikupljanja građe odvijao se u fruškogorskom manastiru Šišatovac, gde je Vuk boravio kao gost arhimandrita Lukijana Mušickog 1816. godine. Mnoge ugledne ličnosti toga vremena bile su pretplatnici, a među njima znatne priloge dali su mitropolit Stefan Stratimirović i plemić Sava Popović Tekelija.

- Srpski rječnik je prva knjiga napisana reformisanom azbukom (izostaje slovo h, uneto u drugo izdanje) i novim pravopisom - kaže Aleksandra Drapšin, autorka elektronske izložbe u Biblioteci Matice srpske u Novom Sadu, koja se do 28. februara može pogledati u javnom katalogu Biblioteke, kao i na veb-sajtu BMS www.bms.ns.ac.rs.

Uz "Rječnik," Vuk je dao i kratak pregled srpske gramatike. Postojali su problemi izdavanja dela na narodnom jeziku i novom azbukom, a te teškoće prevaziđene su pronalaženjem štamparije Jermena mehitarista u Beču koja je imala dozvolu objavljivanja na istočnim jezicima.

"Rječnik" je u evropskim učenim krugovima dobio pohvale i priznanja, dok je u srpskoj sredini odbojno primljen. Osim nove azbuke, a naročito zbog latiničkog slova jota (j) unetog u njen sastav, kritikama su doprineli i leksička građa "sramotnih" reči, kao i upotreba jekavskog narečja.