Slavenko Terzić: Stara Srbija i iskušenja našeg naroda

DANAS gotovo zaboravljeno istorijsko-geografsko ime Stara Srbija nosi u sebi svu dramatiku cele srpske istorije, zapisao je Slavenko Terzić u uvodnim redovima kapitalne monografije "Stara Srbija, drama jedne civilizacije", koju su objavili "Pravoslavna reč" i Istorijski institut Beograd.

Luksuzno opremljena i ilustrovana, na više od 600 stranica, ova knjiga se, po autorovim rečima, bavi jednom velikom temom srpske istorije 19. i 20. veka, i ima za cilj da ukaže na osnovne istorijske probleme Stare Srbije u poslednja dva veka (do razbijanja jugoslovenske države) koji su presudno opredelili sudbinu ove zemlje.

- Među različitim viđenjima prostiranja ove zemlje čini nam se najmerodavnije naučno mišljenje Jovana Cvijića da Stara Srbija obuhvata prostor Raške, Kosova i Metohije i Skopsko-tetovske oblasti. Osmanski Kosovski vilajet (1877-1912) kao administrativno-upravna jedinica obuhvatao je jezgro Stare Srbije, a neretko se moglo čuti da Stara Srbija obuhvata zapravo Kosovski vilajet - piše Terzić u predgovoru.

Čitalac saznaje da je ovaj pojam nastao odmah posle formiranja Kneževine Srbije početkom 19. veka. Domaći i strani istraživači koriste taj naziv da označe istorijsko središte Srbije koje je nastalo pod osmanskom vlašću, razlikujući ga time od novoformiranog političkog jezgra u Šumadiji i okolnim oblastima, od "Nove Srbije" ili "političke Srbije" kako piše Cvijić.

Sva iskušenja srpske istorije novijeg vremena - geopolitička, vojnostrategijska, društvena, kulturna, civilizacijska, religiozna, i sve to u širokom balkanskom i evropskom kontekstu, odjekivala su još snažnije i dramatičnije na prostoru Stare Srbije.

Velikoalbanski projekat etnički čiste "prirodne Albanije", prožet ideologijom fanatičnog šovinizma, uneo je poput orkana pustoš u Staroj Srbiji.

Višedecenijsko potiskivanje Srba uočljivo je i u Raškoj i u Skopsko-tetovskoj oblasti.

- Nastojeći da rekonstruišem na prvom mestu politički ambijent i glavne ideje koje su pokretale događaje tokom poslednja dva veka, trudio sam se i da osvetlim mentalitet, naravi i socijalnu psihologiju učesnika zbivanja.

Stara Srbija je nakon oslobođenja 1912. godine suočena sa snažnim osmanskim nasleđem koje je u najvećoj meri obeležilo istoriju ovoga prostora u 20. veku.

Istovremeno, među Srbima je prisutna izvesna pometnja istorijske svesti u odnosu na temelje svog istorijskog života i poljuljana vera u sebe - piše Terzić.