Arheolozi: Studenica neistražena riznica

MADA su poslednjih nekoliko godina radovi intenzivirani, a arheološka istraživanja privedena kraju, na konačno uređenje kompleksa manastira Studenice čekaće se još dugo. Biser srpske srednjovekovne arhitekture i umetnosti dostojno bi branio svoje mesto na Uneskovoj listi svetske baštine, ukoliko bi se u njega više ulagalo.

Dosadašnji arheološki nalazi pomogli su da se mnoga pitanja iz viševekovnog života manastira razreše. Prema rečima arheologa Marka Popovića, rukovodioca istraživanja u Studenici, jedno od najznačajnijih je otkriće da je bedem sa kulama i kapijama koji okružuje manastirski kompleks podignut u Nemanjino vreme.

- To znači da je bedem zidan istovremeno sa izgradnjom manastira i da sa njim predstavlja jedinstvenu celinu, a ne kao što se do sada mislilo da potiče iz neke od ranijih epoha.

Drugo značajno otkriće, kaže Popović, jeste da je Studenica teško postradala krajem 14. veka.

- Verovatno se to dogodilo odmah posle Kosovske bitke. Tom prilikom su izgorele sve građevine čije smo ostatke otkrili sa istočne i severne strane, uključujući i zdanje nekadašnje ktitorske rezidencije. U sloju ovog velikog požara nađen je novac kneza Lazara, koji ga vremenski određuje. Kada se završe arheološka iskopavanja biće moguće da se predstave sve otkrivene građevine i time stekne osnovni utisak kako je nekada izgledala Studenica.

Tokom protekle godine otkriveni su i ostaci manastirskih konaka iz 13. veka u severnom i severoistočnom delu manastirske porte, a planirano je istraživanje još neotkrivenih delova u istočnom sektoru kompleksa i reviziona iskopavanja u jugoistočnoj građevini, otkrivenoj 1969. godine.

- O tome nema sačuvane dokumentacije. U pitanju je solidno građeno zdanje koje je, po svemu sudeći, podigao kralj Milutin, a koja je do sada bila pogrešno pripisana Nemanjinom vremenu. Inače, radove u Studenici, prevashodno konzervatorske, koji su započeti još 1952. godine, dugo nisu pratila arheološka istraživanja. Iskopavali su arhitekte i to isključivo za potrebe konzervatorskih radova. Prava arheološka istraživanja započeta su osamdesetih, ali su opet bila usmerena na potrebe konzervacije. Tek je 1989. sačinjen kompletan projekat sistematskih arheoloških iskopavanja.

Iskopavanja po tom projektu započeta su 1989. i sa dužim prekidima izvođena su do 1997, kada su prekinuta. U tom razdoblju otkrivena je jedna veća građevina u severnom delu porte, koja je činila deo prvobitnog manastirskog kompleksa sa kraja 12. veka.

- Deo sistematskih iskopavanja koja su počela 1989, nastavljena su pre tri godine. Ceo severni i severoistočni deo kompleksa bio je arheološki neistražen. Vršena su manja sondažna iskopavanja kojima je utvrđeno da tu postoje ostaci zidanih objekata, ali oni nisu nikada u celosti niti delimično otkriveni, prostorno definisani, niti identifikovani i vremenski opredeljeni.

- Ni iz razdoblja 1981-1987. u Republičkom zavodu praktično nema dokumentacije, a gde se nalazi i da li uopšte postoji nije se moglo utvrditi. Nedostaju svi arheološki dnevnici, terenski inventari, planovi i fotografije. Sačuvani su samo svi pokretni arheološki nalazi, koji su bez prateće dokumentacije nedavno predati Narodnom muzeju - kaže Popović.

- Sve to predstavlja veliki problem. Jer, nešto od izgubljenog se može rekonstruisati iz objavljenih radova, na osnovu pokretnih arheoloških nalaza, kao i onoga što se i sada može dokumentovati, ali nažalost, neki značajni podaci su trajno izgubljeni, na primer o sahranama u Bogorodičinoj crkvi, posebno grobnim konstrukcijama.

- Najobimniji radovi u Studenici predstoje na restauraciji teško oštećenog živopisa Bogorodičine crkve. Dosadašnje intervencije dale su odlične rezultate, ali radove treba intenzivirati. Obimni posao predstoji i na živopisu Kraljeve crkve. Ovo su samo neki od prioriteta, ali tu je i prezentacija riznice i lapidarijuma, uređenje okoline manastira, što je naša obaveza budući da je Studenica spomenik svetske baštine.

MONOGRAFIJA

NAŠ sagovornik otkriva da priprema monografiju „Arheološka istraživanja u Studenici“, koja bi mogla da bude spremna za štampu početkom 2014. godine. Da li će se to i ostvariti zavisi od raspoloživih sredstava za završna istraživanja, od obrade arheoloških nalaza, dopune dokumentacije i izrade one koja nedostaje.