Spomen-ploča Gligoriju Vozaroviću

PRVOM srpskom knjigovescu, knjižaru, izdavaču, meceni, Gligoriju Vozaroviću, u sredu će u 11 časova, u okviru kulturnog poduhvata “Vratimo dug piscima”, biti otkrivena spomen-ploča. Ovo šesnaesto obeležje koje postavljaju zajednički Ministarstvo kulture, “Večernje novosti” i beogradske opštine biće postavljeno na mestu gde je Vozarović otvorio prvu knjižaru-čitaonicu u Beogradu, u Ulici kralja Petra 4. Svečano će ga otkriti Predrag Marković, ministar kulture, i Mirjana Božidarević, predsednik opštine Stari grad, dok će Vozarovićeve tekstove čitati glumac Mihailo Lađevac.

Za razliku od prethodnih, ova spomen-ploča neće biti na kući u kojoj je književni velikan živeo, jer ona više ne postoji. Na mestu njegove, kako su je savremenici opisivali, “evropski zidane kuće, sa vrlo visokim krovom, kakvih je bilo nekoliko u njegovom susedstvu, a po ugledu na nemačke provincijske varoši”, podignute 1837, danas se u Pop Lukinoj 18 nalazi - benzinska pumpa.

Iako je u potpisu, iza imena i prezimena, najčešće skromno stavljao knjigoprodavac i knjigovezac, jedan od najvećih pregalaca širenja pismenosti u Srbiji 19. veka se, kako beleži Jovan Pejčić u delu “Zanosi Gligorija Vozarovića”, svem učenom srpstvu obraćao najčešće sa “izdavatelj”. Od devedeset knjiga koje je štampano u našoj prvoj štampariji (od 1832. do 1839.), dvadeset je finansirao Vozarović. U njegovom izdavačkom opusu sigurno su najznačajnija sabrana dela Dositeja Obradovića i “Istorija naroda serbskog” Dimitrija Davidovića.

Celokupna Dositejeva dela, koja su bila i prva sabrana dela jednog srpskog pisca, Vozarović je objavio u deset tomova, povodom pola veka od izlaska iz štampe prve knjige velikog prosvetitelja. U ondašnjoj Srbiji, značajan otpor je izazvalo objavljivanje Dositejevog “Života i priključenija”. Negativan odnos prema ovom izdavačkom poduhvatu zauzele su verovatno dve u to vreme najznačajnije ličnosti našeg jezika i kulture - Vuk Karadžić i Petar Petrović Njegoš.

“Da sam ja cenzor u Srbiji, ja to ne bih dopustio, jer su se kaluđeri u Srbiji, osobito od kako je Miloš obvladao, već gotovo sasvim zatrli i onako, a post i mošti svetije i crkvene običaje ljudi nauče i sami od sebe prezirati”, piše Vuk Lukijanu Mušickom.

Njegoš je bio još oštriji u privatnom pismu knezu Milošu, tvrdeći da su Dositejeva dela “gorka i opora”, “razvrat”, “javno podruganije s blagočestijem”, “zlo sjeme”, uz molbu srpskom vladaru ne samo da zabrani njihovo štampanje, već i čitanje i posedovanje. Ovo Vozarovića nije obeshrabrilo, naprotiv.

- Vozarević je predano skupljao knjige, pisma i slike Dositejeve - beleži Pejčić. - A kada je 1837. godine rušena mitropolijska crkva da bi se na starim temeljima izgradila saborna, pa knez Miloš pozvao rodbinu da se postara za grobove svojih mrtvih sahranjenih oko hrama, i prenese ih na groblje do Crkve sv. Marka, nije bilo nikoga - ni od rođaka, ni od sledbenika među tadašnjom beogradskom i uopšte, srpskom iteligencijom - da povede brigu i izvrši akt prenošenja seni velikog učitelja i rodoljuba. Toga se setio i s najvećim je pijetetom taj čin obavio Gligorije Vozarović, čovek “malago učenija ali skroz pošten i sav Srbin”.

Zanimljivo je i da prvi srpski knjigovezac i knjižar, kao izdavač, nijednu knjigu nije štampao Vukovim pravopisom.