Dragulj iz riznice Svetog Save

ISTRAŽIVANJE relikvije “Pretečina desnica”, jedne od najdragocenijih hrišćanskih svetinja, nedavno je obavila dr Danica Popović, naučni savetnik Balkanološkog insituta SANU. Danica je, zajedno sa dr Markom Popovićem, naučnim savetnikom Arheološkog instituta u Beogradu, prvi naučnik u svetu koji je dobio dozvolu da priđe relikviji i istraži tajnu Krstiteljeve ruke koja se, od 15. veka, čuva u katedrali u Sijeni.

Relikvija je posebno važna jer predstavlja zemne ostatke svetog Jovana Krstitelja, jedne od najznačajnijih ličnosti biblijske istorije.

Podelivši svoje iskustvo ekskluzivno sa čitaocima “Novosti”, Danica Popović otkriva da su dosadašnja naučna saznanja o sijenskoj relikviji bila nesrazmerna sa njenim istorijskim, kulturnim i umetničkim značajem.

- Ona je zanimljiva široj naučnoj javnosti posebno zbog toga što se radi o prvorazrednom svetom predmetu, ali i o vrhunskom delu vizantijskog zlatarstva. Za srpske naučnike posebno je značajna kao najvrednija sačuvana relikvija koja je nekada bila u sastavu Žičke riznice koju je formirao Sveti Sava.

Putovanje u Sijenu za sagovornicu predstavlja posebno iskustvo.

- Sekretar nadbiskupa sijenske katedrale odveo nas je do mesta gde se čuva relikvija. Imala sam osećaj kao da sam se vratila u srednji vek. Relikvija se, zajedno sa darovnom poveljom pape Pija II, nalazi u gvozdenoj škrinji-kasi velikih dimenzija, pohranjenoj u skrivnici. Ta veoma mala prostorija koja se nalazi pored kapele svetog Jovana Preteče, podignuta je nakon prispeća relikvije. Do skrivnice se stiže uskim zavojitim hodnikom, kroz dvoje gvozdenih vrata iz 15. veka. Ta vrata, kao i škrinja sa relikvijom, otključavaju se već vekovima uz pomoć dva ključa, od kojih se jedan čuva u Nadbiskupiji a drugi u gradskoj kuriji.

“Pretečina desnica” iznosi se vernicima samo jedanput godišnje - na drugi dan Duhova, kada se izlaže u glavnom oltaru crkve. Od 1464. do danas poštuje se u Sijeni kao najveća svetinja.

- Uprkos određenim objektivnim ograničenjima, proučavanja su donela niz novih i važnih saznanja, kaže Danica. - Relikvija predstavlja odlično sačuvanu ruku do lakta, sa okovom koji potiče iz dva različita perioda: starijeg, od pozlaćenog srebra, rađenog u tehnici filigrana, sa umetnutim biserima i dragim kamenjem. Istom periodu pripada i kružni zatvarač sa medaljonom u kojem je lik svetog Jovana Preteče, a oko njega urezan je natpis: “Pretečina desnica Jovanova, pokri me Savu arhiepiskopa srpskog”.

Naša sagovornica ističe da je natpis na medaljonu do sada pogrešno čitan, kao “Pretečina desnica Jovanova, pomeni me Savu arhiepiskopa srpskog”.

- To nije neobično, jer su ga uglavnom gledali ljudi koji ne znaju staroslovenski jezik. Kada sam se vratila u Beograd, konsultovala sam kolege koji se bave starom kniževnošću. I njima je bilo teško da pronađu analognu reč za reč “pokri”. Njeno najbliže značenje je “zaštiti me”. Natpis se može datovati u sam početak 13. veka, što odgovara hronologiji Žičke riznice.

U OSNIVAČKOJ POVELJI ŽIČE

REPLIKE

Do danas je sačuvano nekoliko replika.

- Jedna se pominje čak u Francuskoj u crkvi Sen Madlen u 17. veku - kaže Danica. - Druga se čuvala u Carigradu u 14. i 15. veku u crkvi Bogorodice Perivlepte. Po jednoj verziji ta “Pretečina desnica” (cetinjska) došla je u ruke malteških vitezova. Najpre je odneta na Rodos, pa na Maltu. Malteški vitezovi poklonili su je ruskom caru, i sve do revolucije bila je deo carske riznice. Potom ju je dobio Aleksandar Karađorđević, a kad se zaratilo prebačena je u crkvu svetog Vasilija i tamo čuvana do kraja rata...