Maleško brdo sačuvani deo Jatagane male

DA Jatagan mala nije ekranizovana u seriji "Senke nad Balkanom", malo ko bi znao da se u dolini Mokroluške reke, od današnje Autokomande do Mostarske petlje, pozicioniralo prvo "divlje" naselje u Beogradu. Deo male je delimično sačuvan. Na vrhu Maleškog brda, između Prokopa i BIP-a, nalazi se pedesetak prizemnih kuća, sklepanih od blata, slame i loše opeke. U udžericama živi nekoliko stotina, uglavnom starijih, građana, koji još od 1972. godine čekaju neko rešenje.

Radoznali prolaznik mogao bi da konstatuje da je samo dva kilometra od Terazija vreme stalo. Kvart ima nekoliko slepih sokaka i četiri ulice. Ograde kuća su pravljene od različitih materijala. Od pruća, drvenih taraba, armature do kovanog gvožđa. Neki od domaćina ispred vrata imaju cvetne aleje, a nekima je u dvorištu naslagan otpad i sekundarne sirovine. Krivudavi šor ima i nekoliko ruševina - kuća kojima je presudio zub vremena.

Prema rečima Bogdana Antića (73), nekadašnjeg funkcionera Opštine Savski venac i hroničara ovog kraja, Maleško brdo je "preživelo" urbanizaciju, zahvaljujući tome što se kao slepo crevo nalazilo uz nedovršenu Železničku stanicu Centar.

- Prethodna dva veka, ovaj kraj je nekoliko puta menjao ime - priča Antić. - Prvo naseljavanje je počelo polovinom 19. veka, kada je doktor Miloša Obrenovića Bartolomeo Kunibert podigao kulu na Guberevcu. Na ovoj strani doline Čeh Smutek je podigao mlin. Po njemu, kraj je dobio ime Smutekovac. Međutim, narod je zavoleo pivo, pa je brzo po Đorđu Vajfertu i njegovoj pivari, kraj nazvan Vajfertovac. Jedan deo ovog naselja se zvao i Monopol, po nekadašnjoj fabrici duvana, koja je srušena 1914. godine.

Posle Prvog svetskog rata, slika tada obodnog dela Beograda se menja. Uz Mokroluški potok zidaju se kuće i nastaje Jatagan mala. Dvadesetih godina prošlog veka, bez urbanističkog reda, gradi se oko 400 kuća. Porodice bez krova nad glavom, zidaju objekte i iznad igrališta Heroja i Slavije, na današnjem Maleškom brdu.

- Pored Jatagan male i Maleškog brda, naseljava se i Prokop. Tu placeve svojim radnicima dele "Železnice" - priča Antić. - Ova naselja su imala svoje zakone i urbanistička pravila. Tu su živeli nakupci, trgovci, zanatlije, nadrilekari, lopovi... Ovaj kvart je imao više kafana nego centar varoši.

Pred prvi Samit nesvrstanih 1961. godine, gradska uprava ruši Jatagan malu, a preko temelja grade današnji Bulevar Franša d' Eperea - auto-stradu koja povezuje Niš i Zagreb. Deset godina kasnije, neimari su zbog novog železničkog čvora srušili i naselje Prokop.

- Gradski oci zaboravljaju ovo naselje. Tek devedesetih, umesto kaldrme, ulice su presvučene asfaltom - kaže Radojka Zorić.

RUINE Trošne kuće na Maleškom brdu

Stari su ostali da žive, čekajući eksproprijaciju, dok su mladi potražili bolju lokaciju za život.

- Do izgradnje auto-puta i železničke stanice, na Maleškom brdu, Prokopu i Jatagan mali živelo je nekoliko hiljada ljudi - priseća se Radojka Zorić. - U Prokupačkoj ulici je bila i Osnovna škola "Vojvoda Mišić", koja je bila puna dece. Škola je premeštena, a kuće se polako prazne.