Beogradske priče: Između Evrope i Orijenta

PRVI utisci Francuza koji su dolazili u Beograd krajem 19. veka bili su uglavnom nepovoljni, da bi se munjevitom brzinom menjali nabolje. Tako je 1892. godine Alber Male, posle dolaska na železničku stanicu, uspinjući se ka današnjem Studentskom trgu, prvo razočarano primetio "more prašine koje se u vreme kiše pretvara u jezero blata".

Odmah zatim čekala ga je "brdovita ulica prekrivena užasnim oblutkom, oivičena ružnim kućerinama belih fasada. Da sunce nije divno sijalo, prvi utisak bi bio očajan".

O ovim utiscima pričamo sa dr Aleksandrom Kolaković, naučnim savetnikom Instituta za političke studije. Ona je autor izložbe "Susret sa Beogradom", posvećene utiscima koje su imale francuske diplomate i naučnici koji su boravili u našem gradu s kraja 19. i početkom 20. veka.

PARISKA PREDGRAĐA

ALBER MALE je bio istoričar i diplomata u specijalnoj misiji na srpskom dvoru, a zvanično profesor kralja Aleksandra Obrenovića. Dnevnik sa dvora pisao je svojoj porodici i prijateljima, pa su tim pre njegovi utisci od ogromnog značaja.

- Stara kaldrma izazivala je sećanja kod Malea na trotoar u jednoj ulici u rodnom Klermonu - objašnjava Kolaković. - Posle kraćeg boravka ipak zapaža kako se grad obnavlja i izgrađuje u modernom, evropskom duhu. Na samom kraju 19. veka prorekao je: "Ovo je buduća vrlo lepa i vrlo velika varoš..."

Nedugo zatim sa ushićenjem piše o Terazijama i Knez Mihailovoj, pa kaže kako "ne bi naružile ni neki kutak u Pasiju ili Oteju, otmenim predgrađima Pariza". Pogled sa Kalemegdana je, prema njegovom mišljenju, jedan od najlepših na svetu.

- Uverenje da je Srbija egzotična i zaostala država, a Beograd nalik dalekim istočnim gradovima iznenadilo je Malea - dodaje dr Kolaković. - On ne krije iznenađenje kada je u gradu video kočije sa krovom na otvaranje, kao i one otvorene kojima upravljaju učtivi kočijaši.

Nedugo zatim, 1908. godine ovde stiže Pol Labe, iz Normandijskog geografskog društva. Bio je prijatelj sa Jovanom Cvijićem i utiske iz Srbije preneo u Francusku, što je bilo neobično važno. Održao je oko stotinu predavanja pred elitnom publikom objašnjavajući prilike i običaje u Srbiji. Divio se našem patriotizmu i upoređivao ga sa francuskim.

Pre toga, putnici koji su dolazili u Beograd nosili su sa sobom predrasude koje su proisticale iz stereotipnih predstava o dve nejednake civilizacije na kontinentu i "inferiornoj Istočnoj Evropi". Srbiju doživljavaju kao zemlju koja pripada Orijentu. Dugogodišnja vladavina Turaka ostavila je neizbrisive tragove, što je pojačavalo utisak da je Srbija zemlja egzotike i običaja bliskih istočnim društvima.

SKLONI ZADUŽIVANjU

NA francuske intelektualce odrasle u zemlji gde se umetnost visoko ceni, unutrašnjost srpskih kuća i institucija nije mogla da ostavi značajan, već skroman, utisak. Alber Male čak ističe da se hranio u jednom italijanskom restoranu, jer su "srpski specijaliteti previše kalorični za jednog Francuza".

Dve decenije kasnije Alfons Mize "degustirao je paprenu i masnu hranu, koja je bila posledica česte upotrebe paprike u ishrani".

- Francuski autori beleže probleme u funkcionisanju grada i države, kao i svakodnevne brige građana - dodaje dr Kolaković. - Alfons Mize još 1912. godine uočava sklonost "ka opakom zaduživanju", probleme sa birokratijom, spore komunikacije i neprijatno ponašanje službenika.

Da Mize i drugi Francuzi u svojim stavovima nisu bili zluradi i da su jasno uočili mane u svakodnevnom životu, bili su saglasni i saradnici "Srpskog književnog glasnika".

- Potom nastupa preobražaj koji ne promiče radoznalom oku francuskih posmatrača. Promene su se odvijale u sferi politike i ekonomije, pratile su ih u kulturi, školstvu i zdravstvu. Mize sa oduševljenjem piše o beogradskoj pozorišnoj sceni, osvrćući se na prijatnu salu i izvrsnu grupu.

LEON DEKO

DUGOGODIŠNjI francuski poslanik u Beogradu Leon Deko 1913. godine piše da "Srbin živi od svoje mašte i od svog sna", aludirajući na kosovski kult srpskih narodnih pesama i tradicije "koji je vekovima podržavao nacionalnost".

- Balkanski ratovi potvrdili su da je Srbin u trenucima krize, kadar za snažne težnje, težnje za samopregorom i u zanosu žrtvovanja.

MODA

Krajem 19, i tokom prvih decenija 20. veka moda u Beogradu se munjevito menja. Poredeći iskustva francuskih diplomata, Aleksandra Kolaković nam skreće pažnju na predstavi iz poslednje decenije pretprošlog veka o skromnom i neukusnom oblačenju, kao i nedostatku higijenskih navika.

Samo dve decenije kasnije, Alfons Mize vidi jasne promene.

- Svečano oblačenje muškaraca, žena i dece u vreme praznika, pored elemenata tradicionalne nošnje u Beogradu bilo je po poslednjoj zimskoj modi u Parizu.