Čudesna moć Andrićeve priče

PRVI put u jednoj knjizi sabrane su sve pripovetke Ive Andrića, 134 priče koje je priredila Žaneta Đukić-Perišić, a objavio Zavod za udžbenike. Priče su date hronološki, onako kako ih je velikan pisao i objavljivao, pa se tako može pratiti razvoj njegovog stvaralačkog rukopisa.
Ušavši u književnost stihovima 1911. kao devetnaestogodišnjak, Andrić će tri godine kasnije objaviti “Popodne”, koja je u to vreme smatrana pesmom u prozi, ali se zbog jasne i čvrste prozne strukture danas može smatrati Andrićevim proznim prvencem. Isto to važi, ističe priređivač, i za još dva teksta “Priča iz Japana” (1919) i “Pobednik” (1922).
- Lako se može zapaziti kako Andrićev kratkotrajan ekpresionistički eksperiment, kao rezultat mladalačke lektire i preovlađujućeg književnog pravca, ustupa mesto interesovanju za istoriju Bosne, u okviru kojeg ga zanimaju podjednako i Turci, i katolički fratri, i srpski seljaci, i jevrejski trgovci i mnogi drugi. Ne napuštajući do kraja svog stvaralačkog puta interesovanje za sudbinu zemlje koja ga je oblikovala, Andrić se paralelno bavi i savremenim temama u okviru kojih progovara o svevremenim pitanjima ljudske sudbine - kaže Žaneta Đukić-Perišić.
Iako diplomatski oprezan i uzdržan, veliki pisac je u jednom trenutku, u vreme “obnove i izgradnje” platio obol tom dobu u angažovanim i verovatno njegovim najslabijim pripovetkama “Dedin dnevnik”, “Elektrobih”, “Sjeme iz Kalifornije”. Svestan toga, nije želeo da one kasnije budu uvršćene u prvo izdanje njegovih Sabranih dela u 10 tomova.
Još u “Razgovoru s Gojom” iz 1935. i kasnije u “Priči o vezirovom slonu” Andrić je izrazio veru u jedan viši oblik istinitosti, onaj koji se objavljuje kroz priču i pripovedanje, a svoju građu crpi iz legendi, predanja, anegdota... Pojedinačne sudbine Mare milosnice, Anike Krnojelčeve, Alije Đerzeleza, Mustafe Madžara, fratara i pravoslavnih popova, bosanskih seljaka, jevrejskih trgovaca, turskih i inih velikodostojnika i mnogih drugih junaka koji prolaze pozornicom Andrićevog dela, služe piscu da ih, umrežene i upletene, u hod istorije postavi kao niz različitih odgovora na krucijalna pitanja. Andrić pokušava da u opštem besmislu istorije pronađe smisao, a taj smisao moguće je naći u priči o pripovedanju.
Iako se u istoriji naše književnosti Andrić vidi kao vrhunski romansijer, jezgro njegove književne umetnosti jeste priča, a pripovetka njegov osnovni žanr, kaže priređivač. Velike epske tvorevine, “Na Drini ćuprija” i “Travnička hronika”, nastale su ulančavanjem, povezivanjem manjih pripovedačkih formi oko jedne ose, a nedovršeni roman “Omer paša Latas” sklopljen je od relativno nezavisnih celina. U jednoj svojoj beležnici Andrić je zapisao: “Ja, u stvari, nikada nisam pisao knjige, nego rašivene i razbacane tekstove, koji su se s vremenom, s više ili manje logike, povezivali u knjige-romane ili zbirke pripovedaka”.
Ovom knjigom, na čijoj su promociji u Andrićevoj zadužbini govorili prof. dr Radovan Vučković, prof. dr Nikša Stipčević, Biljana Đorđević-Mironja i priređivač, Andrićev pripovedački opus predstavljen je bezmalo u celini. U piščevoj zaostavštini, u SANU, ostali su delovi rukopisa nekih pripovedačkih pokušaja (“Čavkušići” i “Pekuša”), kao i skice nekih priča (“Priča o svinji”), ali je za njihovo raščitavanje i objavljivanje potrebno još vremena.

POPUT ŠEHEREZADE
O ŽIVOTNOJ i spasilačkoj moći priče i pripovedanja, Andrić je govorio i u besedi prilikom dobijanja Nobelove nagrade:
“Načini i oblici pričanja menjaju se s vremenom i prilikama, ali potreba za pričom i pričanjem ostaje, a priča teče dalje, a pričanju kraja nema. Tako nam ponekad izgleda da čovečanstvo od prvog bljeska svesti, kroz vekove priča samo sebi, u milion varijanata, uporedo sa dahom svojih pluća i ritmom svoga bila, stalno istu priču, a ta priča kao da želi, poput pričanja legendarne Šeherezade, da zavara krvnika, da odloži neminovnost tragičnog udesa koji nam preti i produži iluziju života i trajanja. Ili možda pripovedač svojim delom treba da pomogne čoveku da se nađe ili snađe?”