Feljton

FELJTON - ZATVORSKE TORTURE I STRESOVI: Zatvorenici su često dizali ruku na sebe da prekrate muke

Dr Srđan Cvetković

26. 07. 2021. u 18:00

ORGANIZACIJA nastavno-vaspitnog i kulturno-prosvetnog rada u KP domovima bila je poverena pomoćniku upravnika (obično pripadniku Udbe).

ФЕЉТОН - ЗАТВОРСКЕ ТОРТУРЕ И СТРЕСОВИ: Затвореници су често дизали руку на себе да прекрате муке

Foto Iz knjige "Borislav Pekić portret buntovnika"

Početkom 1955. Radovan Marković, šef zavodske Udbe u KPD Sremska Mitrovica, organizovao je prevaspitavanje ne bi li i građanski politički krivci revidirali. Pritom spremane su muzičke i dramske predstave s političkom konotacijom kao i javna predavanja u zavodskom domu kulture koji je zapravo bilo adaptirana bivša zavodska crkva. Prema svedočenju robijaša, taj posao je mnogo teže prolazio kod pripadnika JVO. Ipak su neki to rado prihvatali, što zbog teških uslova što zbog želje da se što pre nađu na slobodi i javno revidirali kao bivši sudija Gvozden Ivanović, bivši sreski načelnik iz okoline Čačka D. Popović, K. Novaković, apotekar iz Kruševca i bivši predsednik opštine, novinari S. Jakić i M. Dimitrijević iz Beograda i drugi. Na tome su mu "ibeovci" pljeskali, ali pojedinci poput Ljube Petrovića i Petra Lekića i drugih su mu upadali u reč, kritikovali ga i ismejavali, zbog čega su bili i disciplinski kažnjavani. Na kraju bi se sam Radovan odao kao režiser ovih javnih pokajanja ustajući sa stolice uz povik "Kuš bando, ćuti!". Marković je primao pokajnička pisma pre svega znamenitijih političkih osuđenika, dok je one manje važne prosleđivao zameniku Periću. Zahvaljujući gotovo opštem otporu političkih osuđenika "prevaspitavanje" skoro nije imalo nikakvog znatnijeg efekta.

ZBOG nepodnošljivih uslova u zatvorima, tortura, muka i stresova koje su pretrpeli u istrazi, zatvorenici su često umirali ili se smrtno razbolevali. Takav je slučaj demokrate i advokata dr Dragića Joksimovića - 1951, bivših političara Tome Jančikovića (HSS) - 1951. i radikala Velje Popovića - 1951, Radomira Lajtmanovića, direktora Hipotekarne banke u Skoplju, bivšeg profesora trgovačke akademije u Beogradu - 1954, novinara Danila Gregorića - 1957. i Stevana Moljevića -1959. i mnogih drugih. Nekima se zdravlje ozbiljno pogoršalo tako da su odmah po izlasku iz zatvora preminuli, kao na primer lekar i kraljevski namesnik Radenko Stanković koji je pušten iz zatvora 1953. da bi nakon nekoliko meseci umro. Sličnu sudbinu doživeo je i poznati advokat i docent Pravnog fakulteta u Beogradu dr Strahinja Subotić, koji je februara 1951. osuđen na sedam godina zatvora zbog pisanja antidržavnog referata i učešća u antidržavnoj zaveri. Posle torture u beogradskom istražnom zatvoru (Glavnjača), većim delom kaznu je odležao u Zabeli gde se teško razboleo od tuberkuloze, da bi po izlasku iz zatvora ubrzo umro. Advokatu sličnog prezimena, Slobodanu Subotiću, nakon montiranog političkog procesa 1973. i pretrpljene psihičke torture (već jednom hapšen 1949) zdravlje se naglo pogoršalo i ubrzo je preminuo.

UPRAVNIK ZATVORA - SUDSKI PISAR

DUGOGODIŠNjI upravnik KPD Sremska Mitrovica, Dušan Milenović, diplomirani pravnik poreklom iz Sokobanje, pr e rata je bio sudski pisar. Postavljen je neposredno posle rata, da bi se na mestu upravnika KPD Sremska Mitrovica zadržao do kraja 70-ih, kada je optužen zbog malverzacija, pa se i sam, nakratko, našao iza rešetaka. Prema dr Dragoljubu Jovanoviću, bio je strog, pravedan i neumitan prema milicionerima i dosta pravičan prema zatvorenicima. Drugi robijaši o njemu govore kao o lošem i prekom čoveku koji je nemilosrdno i surovo kažnjavao političke osuđenike. Njegova "desna ruka" u KPD Sremska Mitrovica, Radovan Marković, bio je šef zavodske Udbe u zadužen za prevaspitanje. U Mitrovici je ostao upamćen kod političkih zatvorenika po svojim beskurpuloznim metodama mučenja i prevaspitavanja. Razočaran posle Četvrtog plenuma pao je zajedno sa Rankovićem. Vaspitači su bili Grbić, bivši podoficir jugoslovenske vojske, izvesni Kecović, krojač po zanimanju, poreklom iz Crne Gore i zloglasni Perić, bivši berberin, i šef ispostave Udbe u zavodu. On je zbog torture bio omražen kod političkih osuđenika.

DRUGI zatvorenici su neretko dizali i ruku na sebe u nameri da sebi prekrate muke. Na taj način su skončali: pukovnik P. Simić - 1948, M. Đorđević, koji se 1949. obesio, kao i advokat S. Barle 1950. Samoubistvo su počinili i činovnik R. Atanasijević - 1950, M. Jeličić - bivši predsednik opštine Požarevac - 1952, B. Popadić - doktor agronomije i član Centralnog nacionalnog komiteta JVuO. Dragi Stojadinović, ujak Ljiljane Pekić, navodi kako je i sam tokom 1949, zbog nepodnošljivog života u zatvoru, čak tri puta na različite načine pokušavao samoubistvo. Isto je pokušao i sveštenik Gojko Ristić iz Visokog (Bosna), koji je preživeo skok na kamenu podlogu.

Drugi su u zatvorskim uslovima podlegli ludilu (poput studenata Z. Zvezdića, G. Kneževića, potpukovnika Petra Sabljaka). Najdepresivniji meseci na robiji bili su februar i maj (posle amnestija), kada je naglo skakao broj prekršaja i pokušaja samoubistava. Prema zakonu, telo osuđenika moralo je preostali deo kazne da odleži na zatvorskom groblju, gde je sahranjivano bez ikakvih oznaka i opela, pa je tek onda predavano porodicama.

CINKAROŠI su najčešće vrbovani među osuđenim za kolaboraciju. Često među starijom populacijom jer je njima robija dvostruko teže padala. Zatim su bili rizični psovači i pevači i osuđeni za privredni kriminal (naročito bivši članovi partije). Pripadnici Ravnogorakog pokreta (koji su imali podzemnu vlast u robijašnicama do polovine pedesetih), dobro su se držali, kao i profesionalni kriminalci. Kao jednog od najpoznatijih cinkaroša u zatvorima u posleratnom periodu i saradnika zatvorskih službi politički zatvorenici složno navode Danila Gregorića (poznatog novinara pre Drugog svetskog rata), koji je ujedno jedno vreme bio i nezvanični šef svojevrsnog prevodilačkog odeljenja na robiji u KPD Sremska Mitrovica.

Pekić daje jednu zanimljivu i studioznu analizu cinkaroša na robiji potkrepljenu vlastitim iskustvom. On razlikuje nekoliko tipova cinkaroša: partijsko-ideološki tip, konformistički, egotičan, poslovan, mimikričan, emotivan, etnički, amoralan, filozofski, klinički i senzibilan tip. Kada bi ih otkrili, robijaši bi ih najčešće izolovali ili podvrgovali teškoj fizičkoj torturi koja se ponekad završavala smrću.

Cinkaroši su najčešće batinani (tzv. ćebovanje). Neretko su ih u znak odmazde silovali ili uvlačili drvene šipke i palice u telesne otvore, udarali bejzbol palicama u glavu ("šok terapija") ili primenjivali "metod roštiljanja" (cinkaroš se položi na sto i udara drvenom ili gumenom palicom od glave do pete). Među njima je dosta bilo bivših rukovodilaca, proneverioca narodne imovine, nad kojima su se posebno surovo vršila tzv. pedagoška premlaćivanja. Retki su osuđenici koji su se poput Borislava Pekića u KPD Niš mudro zalagali za taktiku "sačuvati cinkaroša", za to da se cinkaroš samo kontroliše i ne dira iz prostog i racionalnog razloga jer će u protivnom uprava ubaciti drugog njima nepoznatog.

SUTRA: Skupo plaćena škola života

Preporučujemo

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije

Pratite vesti prema vašim interesovanjima

Novosti Google News
Tagovi
ČUVAMO DEDOVINU I GROBOVE SINOVA Uprkos tragedijama, porodica Mihajla Tomaševića, iz Suvog Grla kod Srbice, opstaje na svom ognjištu (FOTO)
Reportaže

0 16

ČUVAMO DEDOVINU I GROBOVE SINOVA Uprkos tragedijama, porodica Mihajla Tomaševića, iz Suvog Grla kod Srbice, opstaje na svom ognjištu (FOTO)

OVO su grobovi mojih sinova. Stojadina, rođenog 1979, koji je poginuo na Košarama i Stevana, dve godine mlađeg, koji je 2002, vozeći traktor nagazio na protivtenkovsku minu koju su na putu u selu postavili Albanci. Ovde na groblju mi je druga kuća, a ona u kojoj živim sa suprugom Miladinkom Micom i sinom Darkom je nekoliko kilometara odavde. I, dok sam živ sa Kosova i Metohije seliti se neću, čuvaću svoj dom i grobove sinova.

18. 04. 2024. u 10:45

Pročitajte više

Drugi pišu

Komentari (0)

Ostavi komentar

Najnovije iz rubrike

Politika
Tenis
Fudbal
FELJTON - STUDENTI U PITSBURGU NISI HTELI DA MRZE SRBE: Neki učili srpski da bi nas napadali

FELjTON - STUDENTI U PITSBURGU NISI HTELI DA MRZE SRBE: Neki učili srpski da bi nas napadali