Nova sovjetska vlast formirala organizaciju za prevrat u tek stvorenoj Kraljevini SHS: KP Jugoslavije osnovana 1918. godine u - Moskvi

VIDOVDAN 1921. godine. Tog dana konačno je usvojen prvi ustav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Zvona su zvonila na svim crkvama, blago sunce obasjavalo je prestonicu nove države. Na sve strane muzika, pesma, narod u svečanom ruhu preplavio je ulice. Iz novog dvora pojavljuje se automobil u kome sedi 34-godišnji regent Aleksandar Karađorđević u oficirskoj, gardijskoj uniformi. Automobil lagano vozi prema Sabornoj crkvi, gde će biti održano blagodarenje. Narod oduševljeno pozdravlja svoga kralja koji je toga dana i zvanično proglašen za dinasta.

Foto: Novosti arhiva

Kape lete uvis, cveće se baca pod točkove "pakarda" u kome sedi Karađorđević, koji je, čini se, obnovio Dušanovo carstvo. Njegovo lice je ozbiljno, i tek poneki osmeh sine kao otpozdrav na oduševljenu ljubav svoga naroda u kojoj uživa i koju oseća svim svojim čulima. Automobil iz sporedne ulice skreće prema glavnoj. U tom času, jedan čovek istrčava iz mase i prisutni vide neki predmet kako leti prema "pakardu" i pada iza automobila. Vide se plamen i dim, ali zbog žagora gotovo da niko nije čuo eksploziju. Konjanik Kraljevske garde pada teško ranjen. Još neka lica, iz pratnje i okupljenog naroda, ukupno devet, bivaju neka teže neka lakše ranjena. Atentator pokušava da pobegne. Mladić, po zanimanju kovač, uspeva da ga dohvati i čvrsto ga stegne dok ovaj uzvikuje: "Živela svetska revolucija! Kralj mora umreti!" Neko ga udara u lice. Narod bi da ga linčuje. Stvorio se veliki metež. Žandari i policajci stižu i odvode ga.

Kao da se ništa nije dogodilo, regent je otišao na defile vojnih jedinica, održan na prostoru između hotela "Balkan" i "Moskve". Svečanost povodom proglašenja Ustava završena je uveče atraktivnom bakljadom.

NA SASLUŠANjU, atentator kaže da mu je ime Spasoje Stejić, da je po ubeđenju komunista, da je bio učesnik Oktobarske revolucije; da je pripadnik tajne organizacije "pelagićevaca", koju su 9. marta 1919. na brdu Stražilovu osnovali boljševici povratnici iz ruske revolucije. Priznaje da je imao saučesnika - Lajoša Čakija; da je nalog za likvidaciju budućeg kralja dobio od Vladimira Ćopića, tehničkog sekretara Komunističke partije; da je išao u Beč gde je dobio detaljne instrukcije o atentatu. Stejić još izjavljuje da mu je poznato da je odluka o smaknuću Karađorđevića doneta u Moskvi.

Tri dana kasnije policija hapsi Lajoša Čakija, Vladimira Ćopića i komunističke prvake - Filipa Filipovića, Nikolu Kovačevića, Đuru Salaja i Ivana Čolovića.

Na suđenju, koje je bilo u januaru 1922. godine, u velikoj dvorani Prvostepenog suda za Beogradski okrug, a koje je beogradska štampa nazvala "Vidovdanski proces", atentator, po savetu advokata Dragiše Vasića i Triše Kaclerovića, menja iskaz i poriče atentat, braneći se da je bačena bomba zapravo bila protest protiv režima, a nikako pokušaj ubistva, "akt jednog komunističkog idealiste", i da nije imao saučesnike.

Spasoje Stejić Baćo rođen je u Adi, kod Novog Kneževca, 1904. godine. Posle pokušaja atentata, na "Vidovdanskom procesu" osuđen je na smrt. Proglašen je krivim i za devet pokušaja ubistva, jer je devetoro ljudi povređeno njegovom bombom. Kazna mu je preinačena u 20 godina zatvora. Nakon više od 19 godina robije, postaje učesnik čuvenog bega robijaša komunista iz Sremskomitrovačkog zatvora 1941. godine. Po izlasku na slobodu, postaje partizanski borac. Poginuo je na Sutjesci 1943. Njegov saradnik Čaki Lajoš je osuđen na 20 godina zatvora u okovima zbog saučesništva. Kaznu je izdržavao najpre u Sremskoj Mitrovici, gde je punih sedam godina proveo okovan u samici. Umro je u zatvoru u Lepoglavi. Optuženi komunistički prvaci - Ćopić, Filipović, Kovačević, Salaj, Čolović - osuđeni su na po dve godine robije. Njihova direktna umešanost nije dokazana, ali optužnica ih je teretila kao podstrekače za nasilni prevrat.

Foto: Novosti arhiva

TAJNA organizacija, nazvana po Vasi Pelagiću, čuvenom srpskom revolucionaru iz 19. veka, delovala je krajnje konspirativno i o njenom članstvu i radu je sačuvano malo dokumenata. Poznato je da je neposredno nakon osnivanja odštampana programska deklaracija "Što hoće pelagićevci?", koja je javno čitana na radničkim zborovima. Tražili su da se unište odeljene države i da se umesto njih uspostavi jedna jugoslovenska socijalistička sovjetska republika, da se agrarno pitanje reši nacionalizacijom zemlje, uz organizovanje zemljoradničkih komuna pod centralnom upravom.

Stvarali su ilegalne organizacije komunista koje su naoružavali s ciljem da budu borbena jezgra budućih crvenih odreda. Bili su ubeđeni da je potrebna samo iskra pa da bukne revolucionarni požar koji će srušiti novostvorenu monarhiju Srba, Hrvata i Slovenaca. Svaka od ilegalnih organizacija, odmah po osnivanju, započinjala je prikupljanje oružja za proletersku revoluciju. Istovremeno se donosi odluka o političkim atentatima koji bi mogli ubrzati njeno izbijanje. Ideja o likvidaciji, tada još regenta Aleksandra, bila je dugo živa među ovim komunistima. O tome se razgovaralo još u julu 1919, na jednom sastanku u Novom Sadu. Osim atentata na kralja Aleksandra, planirana su ubistva vodećih političara onog doba - Nikole Pašića, Milorada Draškovića, Svetozara Pribićevića...

"Pelagićevci" su zapravo proistekli iz Jugoslovenske komunističke grupe formirane u proleće 1918. u Rusiji, uglavnom od bivših austrougarskih zarobljenika koji su prišli boljševicima. Neposredo po izbijanju Oktobarske revolucije, na frontovima zaraćenih evropskih država izbijali su nemiri, pobune vojnika, otkazivana je poslušnost oficirima. U pozadini, radnici su organizovali antiratne štrajkove. Sve to je uveravalo Lenjina da predstoji svetska revolucija. Zato on krajem marta 1918. saziva kongres zarobljenika u Moskvi i od njih organizuje internacionalne komunističke grupe, koje će preneti revoluciju u svoje države. Bio je ubeđen da se buržoazija novonastalih, versajskih država neće održati na vlasti; da je njihovo stvaranje "kratka, prolazna pojava", pošto "radnička revolucija svuda kuca na vrata".

Foto: Novosti arhiva

NA TOM talasu, u Moskvi počinje sa radom Jugoslovenska komunistička grupa sa ciljem da, kada se vrate u zemlju, budu sposobni "da izvrše revolucionarne zadatke po uzoru na boljševike". U njenom rukovodstvu su dr Vukašin Marković, Vladimir Ćopić, Dragutin Godina, Ivan Ferenčak, Ivan Matuzović, Franjo Drobni, Lazo Vukičević, Lazo Manojlović, Nikola Grulović, Nikola Kovačević, Josip Sorić, Dragutin Vidnjević i Milan Brkić.

Već početkom jula te iste godine grupa dobija obrise ozbiljne organizacije. Vukašin Marković je izabran za predsednika, a njegov zamenik postaje Vladimir Ćopić, koji već sredinom avgusta preuzima rukovođenje. Jugoslovenski komunisti u Moskvi razrađuju koncepciju svog delovanja po povratku u zemlju. Formiraju inicijativni Komitet za osnivanje komunističke partije u Jugoslaviji u koji su ušli: Lazar Vukičević, Lazar Manojlović, Franja Drobni, Sava Lazić, Spasoje Stejić, Z. Petold i Nikola Grulović, Vladimir Ćopić, Nikola Kovačević, Ante Ciliga i Lazar Vukičević.

Od ovih ljudi nova sovjetska vlast 1918. godine formira Komunističku partiju Jugoslavije, snabdeva ih lažnim dokumentima i znatnim sumama novca, i šalje u tek stvorenu Kraljevinu SHS sa zadatkom da odmah počnu pripreme za revolucionarni prevrat po receptu Lenjina i Trockog.

Osnovna strategija je bila da se u novostvorenoj zajedničkoj državi paralelno stvaraju legalne partijske organizacije i konspirativne ćelije po uzoru na ruske boljševike, da se širi komunistička propaganda u vojsci, da dođe do revolucionarnog preuzimanja vlasti i uspostavljanja diktature proletarijata.

Nažalost, o ovome se malo zna, jer je apologetska istoriografija, pod pritiskom kulta Josipa Broza, bila isključivo usmerena na period njegove dominacije u Partiji, i od njega stvarala revolucionarnog giganta.

Tako je podatak da prva KP Jugoslavije nije formirana ni u Beogradu 1919, ni u Vukovaru 1920, nego usred Moskve 1918, ostao na sporednom koloseku istorije. Još manje se zna da su je osnovali bivši austrougarski rezervni podoficiri i oficiri koji su na Istočnom frontu bili zarobljeni ili se predali Rusima.

Foto: Novosti arhiva

DOBROVOLjAČKI KORPUS

POSLEDNjE što je carska Rusija, pre svoje propasti, učinila za Srbiju u toku Prvog svetskog rata, bilo je formiranje Dobrovoljačkog korpusa 1916, od nekoliko desetina hiljada ratnih zarobljenika, sastavljenog od Srba, Hrvata i Slovenaca, koji je trebalo da pomognu srpskoj vojsci, desetkovanoj posle albanske golgote, u oslobodilačkom jurišu 1918. Upravo oni koji su odbili da krenu na Solunski front, polože zakletvu srpskom kralju i koji su se pridružili Lenjinovim boljševicima, biće osnivači Komunističke partije.

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije