MESTO GDE SU ROĐENI SRPSKA CRKVA I NOVI ZAVET: Reporter "Novosti" sledeći stope Svetog Save stigao u maloazijsku drevnu Nikeju (FOTO)

VELIKA crkva Svete Sofije, Božje premudrosti, u Nikeji blistala je od svetlosti polijeleja koja se iskrila na zlatnim mozaicima, a pojanje i dim tamjana su ispunjavali akustičnu baziliku dok su Božji predstavnik na zemlji, romejski car Teodor Laskaris i vaseljenski patrijarh Manojlo Prvi, posvećivali Savu Nemanjića za prvog arhiepiskopa Srpske crkve.

Foto B. Subašić

Stojeći na istom mestu, osam vekova kasnije, između polukružnog kamenog amfiteatra i ostataka mermerne časne trpeze u oltaru drevnog hrama zamišljao sam Savu na velelepnoj ceremoniji koja ga je učinila ocem srpske crkve na istom mestu na kojem su 325. na prvom Nikejskom saboru stvorene hrišćanska dogma i crkva kakve su nam danas poznati!

Tada se na poziv cara Konstantina u trobrodnoj bazilici Svete Sofije okupilo 318 episkopa, svetih otaca, koji su sastavili Nikejski simbol vere, čije reči: "Verujem u jednoga Boga Oca, Svedržitelja, Tvorca neba i zemlje i svega vidljivog i nevidljivog. I u jednoga Gospoda Isusa Hrista, Sina Božijeg, Jedinorodnog, od Oca rođenog pre svih vekova..." i danas tokom bogosluženja izgovaraju hrišćani celog sveta. Na Nikejskom saboru su od mnoštva jevanđelja koja su do tada upotrebljavana odabrana četiri koja čine Novi zavet. Naučnici kažu da je tada u Nikeji tok svetske civilizacije preusmeren na stazu na kojoj se i danas nalazi.

- Nikeju s punim pravom možemo nazvati "pupkom hrišćanstva", a intrigantna je podudarnost da Sava postaje arhiepiskop srpske samostalne crkve na istom mestu gde je car Konstantin iz Naisa, našeg Niša, organizovao skup koji je doneo najdalekosežnije odluke. Veza našeg prostora sa maloazijskom kolevkom hrišćanstva očigledno postoji veoma dugo, ali je, nažalost, neproučena. Koliko znam, vaša ekspedicija je prvi ciljani srpski poduhvat u tom smeru posle Svetog Save - komentarisao je naš veliki arheolog prof. dr Miomir Korać, direktor Arheološkog instituta koji je onlajn pratio misiju "Novosti" u Nikeji, današnjem Izniku u Turskoj.

Dragocenu pomoć nam je pružio i istoričar prof. dr Vlada Stanković, šef Katedre za vizantijsku istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu.

- Pošto se ne zna tačan datum, vrlo je moguće da se Savino posvećenje u Nikeji desilo još 1218, kada je od cara Teodora Laskarisa, svog rođaka, "svata", kako se naziva u izvorima, dobio autokefaliju Srpske crkve. Važno je razumeti da je samo car, vasilevs, kao Božji namesnik na zemlji imao pravo da daje autokefaliju. Teodor Laskaris i Stefan Prvovenčani su bili ranije pašenozi, a to srodstvo je ostalo važeće i kada je Stefan "oterao" svoju ženu, romejsku princezu Evdokiju. Savino postignuće u Nikeji ima neprocenjiv značaj kada je reč o srpskoj pismenosti i kulturi. Do tada je u srpskoj državi bogoslužbeni jezik bio grčki jer je većina episkopija pripadala Ohridskoj arhiepiskopiji, a posle Nikeje je Sava s punim pravom uzeo na sebe i učenike da na srpskoslovenski prevedu i bogoslužbene knjige i kanone koji su sabrani u njegov Nomokanon ili Krmčiju - uputio nas je dr Stanković.

U nikejsku ekspediciju smo krenuli putem Svetog Save, iz Konstantinopolja, današnjeg Istanbula, sa doka velike srednjovekovne luke Elefterios, savremenog divovskog istanbulskog pristaništa Jenikapi. Jutarnjim feribotom koji saobraća vodenim delom drevnog puta svile, začina, tamjana i religija doplovili smo preko Mramornog mora do lučkog grada Jalove na azijskoj obali.

Tiskajući se sa automobilima i ljudima kojima je brod uobičajeni međugradski prevoz, stigli smo do stanice "dolmuša", brzih kombija i minibuseva, za lokalni prevoz. Natiskani kao sardine sa obaveznim hirurškim maskama na licu, vozili smo se kroz plodnu ravnicu okruženu obroncima snežnog masiva antičkog Bitinijskog ili Misijskog Olimpa, turskog Uludaga.

Posle oko četrdeset minuta putovanja kroz nepregledne maslinjake, put je kod grada Orhangazija skrenuo uz obalu jezera koje je u davnoj geološkoj prošlosti bilo zaliv Mramornog mora. Veliki tektonski poremećaji, česti u ovom delu sveta, izdigli su azijsko tlo, stvorili kopnenu prevlaku i prelepo svetloplavo jezero na 90 metara nadmorske visine. Do osmanskih osvajanja zvalo se Askalion, a od tada Iznik.

Istim imenom Turci su nazvali i carsku Nikeju, antičku metropolu, interkontinentalni trgovački centar još od vremena Aleksandra Velikog i jednu od samo 12 kovnica zlatnog novca u Rimskom carstvu. Dolaskom Osmanlija Nikeja je gubila značaj i današnji Iznik je poljoprivredna varošica sa petnaestak hiljada stanovnika. Njen najveći deo nalazi se unutar drevnih rimskih zidina sa četiri monumentalne kapije kroz koje vode moderne glavne ulice.

U Nikeju smo ušli kroz dva pojasa gigantskih odbrambenih zidina od rimske opeke povezane malterom tvrđim od kamena. Vidljivi deo glavnog bedema diže se oko 12 metara iznad tla, a širok je oko šest metara. Mileći iza motokultivatora savremenog turskog Nikejca prolazili smo ispod svoda monumentalne kapije preteći stope Konstantina Velikog, svetih otaca Prvog nikejskog sabora, među kojima je bio i među Srbima omiljeni Sveti Nikola, kao i čuveni teolozi Sveti Antanasije iz Aleksandrije, Evsevije iz kapadokijske Cezareje, Osija iz španske Kordobe....

Tim putem je devet vekova kasnije u Nikeju ušao Sveti Sava u vreme kada je drevni grad, posle krstaškog podmuklog osvajanja Carigrada postao prestonica "pravoslavnog Rima". Srbija je tada bila usamljena kao jedina pravoslavna država na Balkanu, jer su Bugari prihvatili papsku uniju, a pregovore o tome su vodili i Romeji iz Epirske despotovine. Samo zahvaljujući filigranskoj Savinoj diplomatiji pravoslavlje se održavalo u kraljevstvu njegovog brata Stefana.

U ime te postojanosti, Sava je tražio od Hristovog namesnika na zemlji, cara Teodora Laskarisa, da Srbi dobiju svoju autokefalnu, nezavisnu crkvu, što bi značilo i potpuno međunarodno priznanje srpske državnosti i jezika. Sava je dobio pristanak i u čin arhiepiskopa posvećen je u Crkvi Svete Sofije, čije je ime magična formula i za današnje stanovnike Iznika, među kojima je malo poliglota.

Foto: Фото Б. Субашић

POGLEDAJ GALERIJU

Centralni deo Svete Sofije danas pokriva ogroman tepih na kom se mole muslimani. Kada je posle duge opsade 1331. emir Orhan, sin Osmana, utemeljivača turskog carstva, najzad osvojio Nikeju, on je odmah najveću i najznačajniju crkvu pretvorio u džamiju - Aja Sofiju, koja je češće zvana Orhanova džamija. Kemal Ataturk je 1935. naredio da se ona zbog istorijskog značaja pretvori u muzej, a odlukom turskog predsednika Erdogana nikejska svetinja je 2011. ponovo postala džamija.

- Vekovno održavanje bogomolje na istom prostoru je dokaz da je reč o najvažnijem verskom objektu, po principu "jednom sveto mesto - uvek sveto mesto" za koje se bori svaka civilizacija. Koliko može da se proceni sa snimaka, Sveta Sofija je u rimsko prethrišćansko vreme bila bazilika, javna zgrada, a polukružni stepenasti kameni "amfiteatar" u oltaru je verovatno bio namenjen horu tokom svečanosti i kao sedište zvaničnika na skupovima. Ranohrišćanski hram u bazilici je bio prostraniji od današnjeg jer je nivo tadašnjeg poda očigledno bio dublje od današnje najniže tačke. Šteta je što se ovde nije više iskopavalo dok je bilo moguće, jer je reč o mestu od prvorazrednog značaja za svetsku kulturu, a o našoj i da ne govorimo - zaključio je prof. dr Korać.

MALOAZIJSKI SRBI

PRAG dveri bazilike iz Konstantinovog vremena je oko dva i po metra dublji od današnjeg, a tu razliku ispunjava šut mnogo puta razaranog i obnavljanog hrama. Iz Savinog vremena je sačuvan deo prelepog mozaičkog poda preko koga je Sava išao ka oltaru gde je posvećen u velikoj ceremoniji na "pupku hrišćanstva".

Delegacija iz Srbije sigurno nije bila usamljena u Nikeji, jer su vizantijski carevi oko ovog grada od 6. do 12. veka kolonizovali Srbe kao stratiote, krajišnike, slobodne seljake-ratnike, čuvare istočne granica carstva. Oni su živeli u brojnim servohorijama, "srpskim selima" i velikom gradu Gordoservonu u vojnoj oblasti, temi, zvanoj Opsikija, što u prevodu znači "carska garda".

ANTIČKI TEMELjI DANAŠNjIH ULICA

PO legendi Nikeju su utemeljili helenski heroj Herakle, veseli bog Dionis i nimfa Nikeja. Glavne ulice današnjeg Iznika su doslovno izgrađene na antičkim centralnim gradskim sabraćajnicama Nikeje koje u obliku krsta presecaju naselje. Na njihovom raskršću u helensko vreme nalazio se visoki stub usred gimnazijuma, gradskog vežbališta i trga, a posle 2.300 godina tu je njegov turski naslednik u centru kružnog toka na glavnom gradskom trgu.

Bazilika Sveta Sofija, današnja džamija Aja Sofija, nalazi se tik uz raskršće, između istočnog i južnog puta. Arheolozi su među gradskim zidinama otkrili temelje 11 crkava, velikog antičkog amfiteatra, termi, kao i svedočanstva o hramovima olimpijskih božanstava iz helenskog perioda.

Nedaleko od gradske istočne kapije, prateći rimski akvadukt i savremano groblje, dolazi se do ostataka ranohrišćanske ukopane ozidane grobnice i starije antičke grobnice zvane Berberski kamen, u obliku kocke sa stranicom od oko pet metara, isklesane od jednog komada mermera!

Preporučujemo

Kultura

0 0

HRIŠĆANSTVO I FILM: Tribina u Univerzitetskoj biblioteci

29. 03. 2022. u 16:17

Panorama

0 0

NIPOŠTO JE NE BACAJTE! Šta učiniti kada se BROJANICA pokida - sveštenik objasnio

13. 03. 2022. u 18:29

Društvo

2 25

PRVI SLOVENSKI SVETITELjI DOŠLI SA PRAVOSLAVNOG OLIMPA: Nepoznata priča o drevnoj Svetoj gori i maloazijskim Srbima

07. 01. 2022. u 12:15

Društvo

0 8

I SRBI BRANILI VIZANTIJU: Reporteri "Novosti" u potrazi za zaboravljenom srpskom baštinom u antičkoj Bitiniji u Maloj Aziji (FOTO)

25. 10. 2021. u 10:00

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije