ISTORIJSKI DODATAK - BUĐENJE POSLERATNE GENERACIJE: Studentski protesti 1968. godine kao evropski fenomen

TREĆEG maja 1968. u 17.30, iz mase studenata i prolaznika koji su se na Bulevaru Sen Mišel okupili da protestuju protiv izbacivanja studenata sa Sorbone i njihovog hapšenja, izdvojio se jedan od prisutnih, koga ni policija niti organizatori protesta nisu poznavali i bacio je kamen koji je proleteo kroz prozor policijskog vozila i pogodio u glavu komandanta jedne od interventnih jedinica francuske policije.

Lider Francuskih studenata Danijel Konbendit / Foto Vikipedija

U tom momentu studentski protest koji je počeo 22. marta na Univerzitetu u Nanteru, novom univerzitetu koji je izgrađen u zapadnom predgrađu Pariza da primi generacije studenata rođenih posle kraja rata, već je gubio dah i podršku. Međutim, prekomerna upotreba sile koja je usledila kao odgovor na povredu jednog od policijskih komandanata, prouzrokovala je nerede koji su do temelja uzdrmali francusku Petu republiku.

Ako neredi možda i nisu bili novost za Francusku, koja je prošla kroz burne godine alžirskog rata, ono što je usledilo posle juriša policijskih jedinica, svakako jeste i postalo je sinonim fenomena koji je u istoriografiji zabeležen kao studentski nemiri 1968. Policija u jurišu na okupljenu masu nije pravila razliku između studenata, vlasnika okolnih radnji i njihovih kupaca i slučajnih prolaznika.

Međutim, na veliko zaprepašćenje policije, masa se nije razbežala već je uzvratila podizanjem barikada, prevrtanjem vozila, bacanjem kamenica, a nije se ni ustručavala da uđe u direktan okršaj sa čuvenim specijalnim jedinicama francuske policije (CRS - Compagnies republicaines de securite).

Neophodno je naglasiti da među demonstrantima nije bilo vođa studentskog protesta niti predstavnika političkih partija i pokreta. Hiljade demonstranata, studenata i prolaznika koji su se igrom slučaja tu zadesili spontano su se oduprle policiji i čak uspele da zagospodare Latinskim kvartom sve do posle dvadeset tri časa, kada je policiji napokon pošlo za rukom da povrati red i mir u centru Pariza.

NESUMNjIVO je da najveći broj učesnika u tim uličnim nemirima, koji su podsetili na francusku revolucionarnu tradiciju, nije znao ni zašto su se studenti okupili na Sorboni, niti ko je Danijel Kon-Bendit (vođa studentske pobune na Univerzitetu u Nanteru, odakle je sve počelo još marta meseca), a još manje ko je Alan Krivin (vođa trockističke grupe, revolucionarne komunističke mladeži koja je pružala politički okvir studentskom pokretu), niti zašto je policija hapsila studente, ali je za njihov, do tada, nečuven otpor policiji dovoljan motiv bio što je pendrecima i suzavcem zavodila red u Latinskom kvartu. U istoriografiji se nerado koristi nedovoljno precizan termin, duh vremena, dok nas marksistička teorija uči da se mladost ne može smatrati za posebnu klasu, ali se čini da su upravo ovi termini ključ za razumevanje barikada u Parizu ili potonjih sukoba kod podvožnjaka na Novom Beogradu.

U suprotnom, sve bi se završilo prekorima komandantima interventnih jedinica i prećutnim odobravanjem neme većine u društvu koja je, voljno ili nevoljno, prihvatala ustaljeni poredak u demokratskoj Francuskoj i samoupravnoj Jugoslaviji.

Potonje analize su zaključile da je upravo ustaljeni poredak predstavljao sam po sebi razlog za pobunu, na Sorboni i u Kapetan Mišinom zdanju, na Katoličkom univerzitetu u Milanu i na univerzitetima u Lidsu i Eseksu, da pomenemo samo neke od žarišta studentskih nemira u Evropi. [...]

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Dijalog gluvih nagoveštava sukob

GENERACIJA iz '68, ili šezdesetosmaši, kategorija je koja se ne dovodi u pitanje kao evropski i svetski fenomen. U nizu studija koje su napisane o studentskim nemirima, tumačenja uvek počinju sa objašnjenjima koja se zasnivaju na demografiji sažetoj u engleskom terminu bejbibumers (baby-boomers), to jest generacijama rođenim posle kraja Drugog svetskog rata, ili kao u Francuskoj posle 1942, kada su nacisti počeli da puštaju iz zarobljeništva Francuze zarobljene 1940. [...]

U Italiji i Francuskoj je broj studenata od 1960. dva puta porastao te ih 1968. godine u Italiji ima 500.000, a u Francuskoj 514.000. U isto vreme se broj profesora praktično nije menjao niti su se studije prilagodile novim kategorijama studenata. U Italiji je 1923. bilo 40.000 studenata i 2.000 profesora, a 1968. 450.000 studenata i 3.000 profesora.

Stoga su studentski protesti protiv neadekvatnog sistema nastave počeli 1967. na Politehnici u Milanu da bi se potom proširili na Univerzitet u Trentu i na Katolički univerzitet u Milanu. Januara 1968. trideset šest univerziteta u Italiji su okupirali studenti protestujući protiv profesora koji su često bili odsutni zbog angažmana u politici ili u privatnom sektoru, a i kada su bili na univerzitetu ograničavali su se na predavanja eks katedra. [...]

Najveći procenat novopridošlih studenata se opredelio za humanističke nauke, za koje u italijanskoj ekonomiji zasnovanoj na proizvodnji sa neorganizovanim i slabim državnim sektorom, nije bilo dovoljno radnih mesta. Neuspeh društvene promocije putem studija će od njih napraviti ogorčene protivnike potrošačkog društva, a neki od njih će se sedamdesetih godina naći i u Crvenim brigadama. [...]

Pariz 1968. godine / Foto Vikipedija

SREDINOM šezdesetih godina Francuska je izašla iz perioda kolonijalnih ratova posle sporazuma u Evijanu, kojim je završen rat u Alžiru, ekonomija je bila u punom zamahu, nezaposlenosti praktično nije ni bilo, te su se i vrednosti na kojima je taj uspeh postignut, rad, štedljivost, skromnost, oprez i nesigurnost od toga šta budućnost donosi - činile prevaziđenim. Tek što je Francuska postala potrošačko društvo, elita nove generacije ga je odbacila. [...]

Francuski ministar zadužen za mlade i sport, Fransoa Misof (Fransois Missof) 8. januara 1968. obišao je radove na izgradnji olimpijskog bazena u Univerzitetu u Nanteru. Misof je i autor Bele knjige o francuskoj mladeži, koja je po njemu bila apolitična i okrenuta karijeri i porodici.

Prilikom posete, Kon-Bendit se nije ustezao da ministru kaže da je njegova Bela knjiga zbrda-zdola nabacana gomila gluposti, jer u njoj nema pomena seksualnih sloboda. Na to mu je ministar sa grubim smislom za humor odgovorio, da se ti problemi mogu lako rešiti sa nekoliko dobrih kupanja u hladnoj vodi budućeg bazena. Kon-Benditova reakcija bila je nagoveštaj budućih sukoba, jer je samouvereni dvadesetdvogodišnji student druge godine sociologije zaključio da je to odgovor koji se mogao očekivati od jednog fašističkog režima.

Posle ovog sukoba i francuski ministar sporta i Kon-Bendit su dobili potvrdu za svoje stavove. Ministar da je studentski protest neozbiljan i da stoga nije vredan pažnje, a Kon-Bendit da su kapitalizam i njegovi nosioci odgovorni za svaki vid otuđenja, a time i seksualnog.

OVAJ DIJALOG gluvih je pokazatelj koliko su obe strane bile uverene u ispravnost svojih stavova i da nije postojala ni najmanja volja za dijalogom. Komentar Kon-Bendita se odnosio na činjenicu da su studentski domovi bili strogo podeljeni na muške i ženske. [...]

Upravo u novosagrađenim betonskim spavaonicama Nantera, strogo podeljenim na muške i ženske, nastao je studentski pokret zahvaljujući aktivnosti male grupe levičara i anarhista. Povod je bio hapšenje jednog studenta trockiste koji je učestvovao u razbijanju izloga predstavništva "Amerikan ekspresa" u centru Pariza, u okviru protesta protiv rata u Vijetnamu. Kon-Bendit sa grupom sledbenika, prevashodno anarhista i trockista, uspeo je da okupi studente oko zahteva da se uhapšeni student pusti i u tom cilju su okupirali administrativnu zgradu univerziteta.

Student o kome je reč pušten je iste večeri nezavisno od akcije Kon-Bendita, koji je sa svojim sledbenicima tog 22. marta 1968. mirno otišao na počinak pošto je "oslobodio" upravnu zgradu univerziteta. Uspeh ove prve akcije nije bio u njenom ishodu već u tome što je dobila simboličko značenje kao početak studentskih protesta u Francuskoj.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Nova levica alternativa komunizmu

POVOD za akciju studenata u Nanteru bio je protest protiv američkog učešća u ratu u Vijetnamu. [...] Antiameričko raspoloženje studenata i levo orijentisane javnosti ima svoje korene u antiimperijalizmu i antikapitalizmu, ali i posebne razloge koji se razlikuju od sredine do sredine.

U Nemačkoj su protesti protiv rata u Vijetnamu bili posebno snažni zbog prisustva američkih baza koje su bile jasan dokaz američkog imperijalizma. U Francuskoj je rat u Vijetnamu podsetio na nedavnu istoriju francuskog imperijalizma u Indokini i Alžiru. Protesti protiv rata u Vijetnamu su bili i povod za kontakte između studentskih pokreta u Evropi. Na skupu protiv rata u Vijetnamu održanom u Berlinu februara 1968. Kon-Bendit je upoznao vođu nemačkog studentskog pokreta Rudija Dučkea.

[...] Međusobne veze između studentskih pokreta u Evropi su nesumnjive. Zahvaljujući pre svega radiju vesti o atentatu na Dučkea aprila 1968. ili o barikadama u Parizu se se vrlo brzo pronosile među studentskim pokretima u Evropi. Komunikacija je bila moguća jer je postojala zajednička alternativna kultura koja se dobrim delom zasnivala na rok muzici. Protestne pesme Boba Dilana i Džoan Bez su svojom antiratnom tematikom i zalaganjem za građanska prava obeležile celu generaciju, dok su britanski proleteri okupljeni u dva sastava različitih orijentacija pevali na melodije Džona Lenona i Kita Ričardsa o alternativnim svetovima miljama udaljenim od potrošačkog društva njihovih roditelja.

ALTERNATIVNO društvo za koje su se zalagali i kome su težili studentski pokreti imalo je i svoju ideologiju ili bar ideologe koji su u svim studentskim pokretima u Evropi pripadali Novoj levici. Hruščovljev referat na 20. kongresu KPSS-a i potonja intervencija u Mađarskoj označili su raskid alternativnih levih pokreta u Evropi sa komunističkim partijama, ali i pomak u odnosu na Marksovo tumačenje suprotnosti u kapitalističkom društvu.

Klasna borba i radništvo kao njeni nosioci organizovani u sindikate i komunističke partije su u tumačenju Nove levice napušteni zarad posmatranja pojedinca kao predmeta eksploatacije, koja više nije bila samo klasna nego rasna i rodna, a načini borbe protiv eksploatacije su sada bili neposredna akcija i direktno učešće građana u demokratskom procesu. Nova levica je smatrana za alternativu komunizmu i socijal - demokratiji kao takozvani treći put, zasnovan na borbi protiv nuklearnog oružja, bipolarne podele sveta u vreme Hladnog rata i antikolonijalizmu.

Beograd 1968. godine / Foto Stevan Kragujević

U NEMAČKOJ su mislioci Frankfurtske škole, posle povratka iz egzila u SAD gde su se sklonili od nacističkog progona, postavili idejne osnove studentskog pokreta. Horkhajmerova kritika sistema, Adornova kritika zaslepljenosti kapitalizma, Markuzeovo zalaganje za revoluciju koja bi ukinula siromaštvo, bedu i otuđenje na poslu i Habermasovo zalaganje za neposredno učešće građana u demokratskom procesu, bili su ujedno inspiracija i misaoni okvir studentskog pokreta u Nemačkoj.

Međutim, Adorno nije bio pristalica ni antiamerikanizma, niti poštovalac Ho Ši Mina i Mao Cedunga, Markuze je ocenio stavove delova studentskog pokreta kao neostvarive i sektaške, dok je Habermas tvrdio da u Nemačkoj ne postoje preduslovi za revoluciju. Studentski pokret je imao svoju posebnu logiku za koju su radovi Frankfurtske škole poslužili isključivo kao inspiracija.

U Francuskoj su misaoni okvir studentskog pokreta činili radovi marksiste Luja Altisera i psihoanalitičara Žaka Lakana. Nesumnjivo je, međutim, da su jezgro svih studentskih pokreta činili aktivisti koji su pripadali anarhističkim ili krajnjem levim trockističkim grupama.

Idejni postulati nove levice, međutim, nisu pokazali svoju vrednost u susretu sa realnostima života u sovjetskom bloku, kao što se to uverio i Rudi Dučke, kada je aprila 1968. držao predavanje iz marksizma i lenjinizma na Karlovom univerzitetu u Pragu.

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

Milion ljudi na francuskim ulicama

NASILjE kao legitiman vid političke borbe je, takođe, jedna od tekovina 1968. godine. Kamen koji je pokrenuo spiralu događaja u Parizu jedinstven je po publicitetu događaja koji je proizveo, ali svakako nije predstavljao izolovan incident. Još februara 1968. na Arhitektonskom fakultetu u Rimu došlo je do brutalnih sukoba studenata i policije, da bi krajem godine policija na Siciliji tokom demonstracija ubila dva nadničara dok su još dva stradala tokom nemira u Napulju aprila 1969.

[...] Studentski nemiri 1968. su nesumnjivo imali najveći značaj u Francuskoj jer su 13. maja prerasli u generalni štrajk i doveli do sporazuma od 27. maja, kojim je povećana minimalna zarada, smanjeno radno vreme sa namerom da se svede na četrdeset časova nedeljno, spuštena je vremenska granica za odlazak u penziju, i značajno su povećana prava i uloga sindikata.

Sindikati i degolistička partija su u dva navrata izveli na ulice Francuske preko milion ljudi. Izborima od 22. juna, na kojima je pobedu odnela stranka generala De Gola, završen je period nemira u Francuskoj. Konačni ishod studentskih nemira bio je odlučen na referendumu koji je De Gol najavio u jeku nemira, maja 1968, a bio je održan aprila 1969.

Najavljen kao referendum o društvenoj i ekonomskoj reformi, zapravo je bio referendum o reformi Senata, to jest o prelasku na jednodomni parlamentarni sistem. Francuzi su na referendumu glasali protiv predloga predsednika i De Gol je bio primoran da se povuče sa istorijske pozornice. Povlačenje De Gola je označilo i konačnu pobedu novog koncepta društva [...]

Demonstracije u Parizu 1968. godine / Foto Vikipedija

STUDENTSKI nemiri su u drugim evropskim sredinama imali daleko manji značaj. Događaji koji su usledili posle 1968, kao što su to bili "istočna politika" u Nemačkoj ili "olovna vremena" u Italiji, nesumnjivo su obeležili kraj šezdesetih i početak sedamdesetih, mnogo više nego studentski nemiri. Osnivanje "Crvenog univerziteta Karl Marks" u Beogradu jedva da je zabeleženo čak i u depešama francuskih diplomata, dok su neuspeh privredne reforme, s jedne strane, i smena hrvatskih nacionalista i srpskih liberala sa druge, konačno ugasili svaku nadu da se jugoslovenski komunistički sistem može reformisati.

Levica, pa čak i nova, nije zapravo ni u interpretaciji studenata ponudila prihvatljiva rešenja za reformu evropskih društava, ali je uspešno skrenula pažnju na postojanje nove masovne generacije mladih, sa novim senzibilitetom i novim sistemom vrednosti koji je posle 1968. postao dominantan prvo na zapadu, a s vremenom i na istoku Evrope.

Stupivši na istorijsku pozornicu 1968. kao beskopromisni revolucionari, bejbibumersi su s vremenom postali nosioci sistema koji je sada nosio njihov pečat, a koji su poslednjih godina doveli u pitanje politički pokreti koji su daleko bliži vrednosnom sistemu njihovih roditelja, nego vrednostima studentskih nemira 1968.

Ironijom sudbine beskompromisni revolucionari su postali vremešni, ogorčeni branioci ustaljenog poretka. Neki od njih su, pogotovu u Francuskoj, prešli put od anarhista do razumnog desnog centra prirodnog saveznika SAD i postali pobornici američkih "humanitarnih" oružanih intervencija širom sveta.

Preporučujemo

Društvo

0 1

ENERGIJA POBUNE OPILA JE SVET: Studentske pobune, daleke 1968. godine, bile su pravi globalni pokret

18. 12. 2020. u 17:14

Društvo

0 1

PANIKA MEĐU POLITIČARIMA: Studentske demonstracije 1968. pokvarile su sliku o jugoslovenskom beskonfliktnom društvu

17. 12. 2020. u 17:14

Društvo

1 4

SUSRET BLISKE VRSTE KOD PODVOŽNjAKA: Bunt akademaca Beogradskog univerziteta 1968. izneo je na videlo dana mnoge prikrivene nevolje društva

16. 12. 2020. u 17:14

Društvo

0 3

1968. - POSLEDNjI VELIKI SAN: Povratak u godinu posle koje u svetu ništa više nije bilo isto

15. 12. 2020. u 17:14

Pratite nas i putem iOS i android aplikacije